Μια Μάγκνα Κάρτα για το Διαδίκτυο

Λεπτομέρειες
Κατηγορία: Εκπαιδευτικά
Εμφανίσεις: 1175

Η Μάγκνα Κάρτα (Μεγάλος Χάρτης - Magna Carta) δεν ήταν χάρτης με την έννοια της απεικόνισης μιας περιοχής αλλά ένα καταστατικό κείμενο αρχών με δικαιώματα που αναγκάστηκε να παραχωρήσει ο βασιλιάς της Αγγλίας Ιωάννης ο Ακτήμονας στους ευγενείς, στον κλήρο και στην εμπορική και μεγαλο-αγροτική τάξη και υπογράφτηκε στις 15 Ιουνίου του 2015. Ο "Μεγάλος Χάρτης των Ελευθεριών" περιόριζε τις εξουσίες του βασιλιά και περιείχε διατάξεις με τις οποίες αναγνωρίζονταν ελευθερίες όπως η απαγόρευση φυλάκισης, εξορίας ή τιμωρίας χωρίς προηγούμενη δικαστική απόφαση, η υποχρέωση του βασιλιά να ζητά τη συγκατάθεση του Μεγάλου Συμβουλίου για την επιβολή φόρων και η αναγνώριση των εξουσιών του Μεγάλου Συμβουλίου. Η ισχύς του Μεγάλου Χάρτη σταδιακά επεκτάθηκε πέρα από τους ευγενείς, τον κλήρο και τους φεουδάρχες και σε ολόκληρο των λαό. Το Μεγάλο Συμβούλιο που προαναφέραμε αποτελεί κατά κάποιον τρόπο τον πρόδρομο του Κοινοβουλίου (της Βουλής) και ο "Μεγάλος Χάρτης των Ελευθεριών" μπορεί να θεωρηθεί ως το πρώτο συνταγματικό κείμενο.

25 χρόνια μετά την δημιουργία του Παγκόσμιου Ιστού αναδύεται η ανάγκη για τη δημιουργία ενός Μεγάλου Χάρτη για τα δικαιώματά μας στο Διαδίκτυο. Γιατί αν νομίζετε πως οι ελευθερίες μας είναι αυτονόητες στον χώρο του Διαδικτύου γελιέστε. Υπάρχουν αρκετοί 'βασιλιάδες' που αυθαιρετούν καθημερινά με τα δεδομένα μας και τις ζωές μας.

Η σύνταξη του Μεγάλου Χάρτη των Ελευθεριών στο Διαδίκτυο μπορεί να αποτελέσει μια εξαίρετη διαθεματική (Πληροφορική, Ιστορία, Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή) δραστηριότητα για τους μαθητές σας, στην οποία μας προσκαλεί ο πλέον κατάλληλος: ο ίδιος ο δημιουργός του Παγκόσμιου Ιστού.

Ο λόγος για τον Sir Tim Berners-Lee. Στο βίντεο που ακολουθεί παρουσιάζεται μια ομιλία του δημιουργού του Παγκόσμιου Ιστού στα πλαίσια μιας διοργάνωσης TED τον Μάρτιο του 2014.  Σε αυτή την ομιλία ο Τιμ Μπέρνερς Λι παρουσιάζει τους προβληματισμούς του σχετικά με θέματα που άπτονται των δικαιωμάτων και των ελευθεριών μας στο Διαδίκτυο και συνοψίζει μερικές από τις αρχές που θεωρεί σημαντικές και που θα έπρεπε να περιλαμβάνονται στις εκ των ων ουκ άνευ αρχές του Διαδικτύου. Σε αυτές που θα βάζαμε στο Σύνταγμα του Διαδικτύου, ή μιας που είμαστε ακόμη σε πρόωρο στάδιο για Σύνταγμα, στα δικαιώματα και τις ελευθερίες που θα πρέπει να συμπεριλάβουμε στον Μεγάλο Χάρτη των Ελευθεριών στο Διαδίκτυο. 

Μια Σύνοψη

Η ανθρωπότητα γνωρίζει μια εκρηκτική αύξηση της συμμετοχής στον κόσμο του Διαδικτύου. Ενώ το 2000 μόλις το 5% του παγκόσμιου πληθυσμού χρησιμοποιούσε τον Παγκόσμιο Ιστό, σε μόλις 14 χρόνια, το 2014, το ποσοστό αυτό εκτινάχθηκε στο 40%. Αυτό είναι υπέροχο καθώς στο Διαδίκτυο υπάρχει πληθώρα πληροφοριών, γνώσεων και δυνατοτήτων. Η Wikipedia για παράδειγμα περιλαμβάνει συνολικά περισσότερα από 34 εκατομμύρια άρθρα σε παραπάνω από 280 γλώσσες (πηγή: List of Wikipedias). Υπάρχουν εκτεταμένες δυνατότητες για εκπαίδευση μέσω του Διαδικτύου. Στην τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Αμερική κάθε φοιτητής διδάσκεται τουλάχιστον ένα μάθημα διαδικτυακά σε κάθε εξάμηνο ενώ το πλήθος των διαθέσιμων διαδικτυακών βιβλίων συνεχώς αυξάνεται - δείτε το χρονογράφημα των e-books. Το ηλεκτρονικό εμπόριο αποτελεί πλέον σημαντικό τμήμα της συνολικής εμπορικής δραστηριότητας ενώ και η ηλεκτρονική διακυβέρνηση εδραιώνεται όλο και πιο πολύ απλοποιώντας και διευκολύνοντας την επαφή μας με το κράτος.

Ταυτόχρονα, όμως, εγείρονται σημαντικά ζητήματα ελευθεριών και κατ' επέκταση δημοκρατικότητας. Η ιδιωτικότητα και το δικαίωμα στην προσωπική ζωή περιορίζονται σημαντικά λόγω των δυνατοτήτων παρακολούθησης και λογοκρισίας που προσφέρει το Διαδίκτυο στις κυβερνήσεις. Παρότι αρχικά το Διαδίκτυο ταυτίστηκε με τις δυνατότητες που πρόσφερε όσον αφορά την ελευθερία λόγου, αφού παραμέριζε τους περιορισμούς των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης και των διαφόρων εκδοτών, τελικά πρόσφατα παραδείγματα έδειξαν πως μπορεί να ελέγχεται από τις κυβερνήσεις (π.χ. Αίγυπτος κατά την Αραβική άνοιξη ή Τουρκία με τις διαδηλώσεις στην πλατεία Ταξίμ). Πόσο ξέγνοιαστα μπορούμε να χρησιμοποιούμε το Διαδίκτυο; Στο tiwtter για παράδειγμα μπορούμε να τιτιβίσουμε οτιδήποτε και να το 'ακούσουν' όλοι... εκτός τελικά από αυτούς πουν δεν μπορούν να το ακούσουν (λογοκρισία) και εκτός από αυτά που δεν μπορούμε να τιτιβίσουμε (παρακολουθήσεις). Επίσης, υπάρχει πρόβλημα με τις κλειστές πλατφόρμες που οδηγούν προς ένα περιορισμένο, κλειστό Διαδίκτυο και όχι έναν Ανοιχτό Παγκόσμιο Ιστό (Open Web). Στην πραγματικότητα τα διάφορα κοινωνικά δίκτυα εισάγουν περιορισμούς επιλογών αφού τελικά δεν μπορούν όλοι να μιλήσουν σε όλους αλλά η επικοινωνία διευκολύνεται μόνο μεταξύ των μελών του ίδιου κοινωνικού δικτύου.

Επίσης, σημαντικό ζήτημα σχετικά με τις ελευθερίες μας στο Διαδίκτυο, είναι και το δικαίωμα στην πλήρη και αντικειμενική ενημέρωση. Εχθρός του δικαιώματος αυτού αποτελεί το φαινόμενο του filter bubble (φυσαλίδα φίλτρων). Οι ροές ειδήσεων στα κοινωνικά δίκτυα, οι αναζητήσεις μας, ακόμα και οι ιστοσελίδες νέων φιλτράρονται από ειδικούς αλγόριθμους με σκοπό να προσωποποιήσουν τα αποτελέσματά τους σε εμάς προσπαθώντας να μας τροφοδοτήσουν μόνο με επιλογές που μας 'αρέσουν' (ουσιαστικά αυτές που θεωρούν σχετικές με προηγούμενες επιλογές μας στις οποίες κάναμε κλικ) και αυτό δημιουργεί ένα θετικό βρόγχο ανάδρασης. Τελικά, βρισκόμαστε μέσα σε μια 'φιλτραρισμένη φούσκα' επιλογών και βλέπουμε τον διαδικτυακό κόσμο (και κατ' επέκταση και τον πραγματικό) μέσα από παραμορφωτικούς φακούς.

Άλλοι κίνδυνοι που υπάρχουν συμπεριλαμβάνουν τον κατακερματισμό του Διαδικτύου (fragmentation), που προτείνεται από κυβερνήσεις για να έχουν καλύτερο έλεγχο του Διαδικτύου, περιορίζοντας αυτό που θα ήταν επιθυμητό και είναι γνωστό ως Μοναδικός Ιστός (Global Web). Σε αυτά που θα θέλαμε να προσφέρει το Διαδίκτυο ο Τιμ Μπέρνερς Λι συμπεριλαμβάνει περισσότερη δημοκρατικότητα, περισσότερες και καλύτερες υπηρεσίες υγείας αλλά πάντα με σεβασμό στα προσωπικά δεδομένα και την ιδιωτικότητα και τα των προσωπικών δεδομένων, την μετατροπή του Διαδικτύου σε επικουρικό μέσο για να ανακάμπτουμε από καταστροφές ή δυσκολίες και την ταχύτερη δυνατή εξάπλωσή του στο υπόλοιπο 60% του παγκόσμιου πληθυσμού.

Τελικά, το τι ακριβώς λέει ο Τιμ Μπερνερς Λι λίγη σημασία έχει και μπορεί να χρησιμεύσει κυρίως ως έναυσμα για προβληματισμό και για να διατυπώσουν οι μαθητές τις δικές τους σκέψεις. Αυτό που έχει σημασία είναι πώς φαντάζονται οι δικοί σας μαθητές έναν Μεγάλο Χάρτη του Διαδικτύου, μια Διακήρυξη Δικαιωμάτων για το Διαδίκτυο. Η προσπάθεια είναι παγκόσμια. Δείτε για παράδειγμα και τα http://www.webat25.org/ και https://webwewant.org/.

Σχετικές Ομιλίες

Σχετικά με τους κινδύνους που αναδύονται στο Διαδίκτυο και τους περιορισμούς των ελευθεριών μας μπορείτε να δείτε και να χρησιμοποιήσετε και τις ακόλουθες ομιλίες που αναλύουν τα δύο σημαντικά ζητήματα στην ομιλία του Τιμ Μπέρνερς Λι: την ιδιωτικότητα και την φυσαλίδα φίλτρων.

Γιατί η Ιδιωτικότητα Έχει Σημασία

Η ομιλία του Glenn Greenwald, δημοσιογράφου που αποκάλυψε τα έγγραφα του Edward Snowden σχετικά με το πρόγραμμα παρακολούθησης της Αμερικάνικης κυβέρνησης, επιτυχημένου συγγραφέα, περιζήτητου ομιλητή και θεωρούμενου ως ένας εκ των κορυφαίων ανεξάρτητων δημοσιογράφων και πολιτικών στοχαστών, ξεκινάει με μια πολύ οικεία περίπτωση. Κάποιος επιδίδεται σε μια εκδηλωτική συμπεριφορά, π.χ. αλλοπρόσαλλες χορευτικές φιγούρες, και μόλις αντιλαμβάνεται ότι κάποιος τον βλέπει, απότομα αλλάζει στάση, σταματάει αυτό που κάνει, ντροπιάζεται και πανικοβάλλεται ή θυμώνει. Προσωπικές στιγμές ή ιδιωτικότητα.

Ο Γκλεν Γκρίνγουολντ δηλώνει ότι δεν υπάρχουν μόνο κακοί που θέλουν να κρύψουν πράγματα και καλοί που δεν έχουν τίποτα να κρύψουν. Όλοι χρειάζονται την ιδιωτικότητα από την οποία δεν πρέπει να παραιτηθούμε και να καταλήξουμε σε αυτό που είχε δηλώσει ο Eric Schmidt, διευθύνων σύμβουλος της Google, ότι "Αν κάνεις κάτι που δεν θέλεις οι άλλοι να ξέρουν ότι το κάνεις, καλύτερα να μην το κάνεις από την αρχή".

Όσοι λένε ότι η ιδιωτικότητα δεν παίζει ρόλο, ότι δεν έχει σημασία, υποκρίνονται. Άλλωστε τι χρησιμεύουν οι κωδικοί ασφαλείας στα email και τους λογαριασμούς κοινωνικής δικτύωσης ή οι κλειδαριές στις κρεβατοκάμαρες; Είναι μέτρα για να αποτρέψουν τους άλλους να μπουν στον 'προσωπικό τους χώρο'.

Για παράδειγμα ακόμα και ο Mark Zuckerberg, ο ιδρυτής του facebook, που μέσω του δημοφιλούς χώρου κοινωνικής δικτύωσης μας καλεί να αποκαλύπτουμε όλο και πιο πολλά για την προσωπική μας ζωή, αγόρασε ένα σπίτι στο Palo Alto, αλλά όχι μόνο του. Μαζί αγόρασε και τα τέσσερα γειτονικά του για να διασφαλίσει την ιδιωτικότητά του.

Ενστικτωδώς όλοι αντιλαμβανόμαστε την προφανή σημασία της ιδιωτικότητας γιατί στην πραγματικότητα όλοι έχουμε πράματα να κρύψουμε. Η συμπεριφορά μας αλλάζει όταν ξέρουμε ότι μας βλέπουν και οι επιλογές που έχουμε στη διάθεσή μας για να ενεργήσουμε περιορίζονται δραματικά. Μάλιστα, αυτός είναι ένας τρόπος ελέγχου της συμπεριφοράς που εμφανίζεται για πρώτη φορά στο Πανοπτικό του Τζέρεμι Μπένθαμ (Jeremy Bentham), μια κατασκευή-πύργος για τον έλεγχο των κρατουμένων μιας φυλακής αλλά που μπορεί να επεκταθεί σε κάθε ίδρυμα ή ως ιδέα σε κάθε κατάσταση ή κοινωνία. Η ίδια ιδέα υπάρχει και στο γνωστό 1984 του George Orwell. Ανά πάσα στιγμή κάποιος μπορεί να βλέπει τι κάνεις. Και όταν κάποιος νομίζει ότι μπορεί να παρακολουθείται, υιοθετεί μια συγκαταβατική, συμμορφωτική συμπεριφορά. Δεν κάνει αυτό που πραγματικά θέλει αλλά τι προσδοκεί η κοινωνία από αυτόν ή τι θεωρείται γενικά αποδεκτό. Είναι το απόλυτο μέσο υπακοής και συμμόρφωσης πολύ πιο αποτελεσματικό από την τυραννία δια της βίας.

Σε μια κοινωνία όπου όλοι μπορεί να παρακολουθούνται κάποια στιγμή προκύπτει τελικά η συμμόρφωση, η υπακοή και η υποταγή στην οποιαδήποτε εξουσία. Σε μια τέτοια κοινωνία παρακολούθησης η ουσία της ανθρώπινης ελευθερίας ακρωτηριάζεται. Η ιδέα ότι μόνοι οι "κακοί" έχουν κάτι να κρύψουν φέρει και άλλες δύο ύπουλες ιδέες στο εσωτερικό της. Πρώτον, ότι όσοι αναζητούν την ιδιωτικότητα είναι εξ ορισμού "κακοί" ή εγκληματίες. Και δεύτερον ότι μόνο αν είσαι πρόθυμος να γίνεις επαρκώς ακίνδυνος, αβλαβής, άκακος σε όσους έχουν την εξουσία, τότε και μόνο τότε, είσαι απαλλαγμένος από τον κίνδυνο της παρακολούθησης. Μόνο οι διαφωνούντες με την πολιτική εξουσία, ακτιβιστές και δημοσιογράφοι πρέπει να ανησυχούν για τις παρακολουθήσεις. Αλλά τι ελευθερία είναι αυτή; Μπορεί ακόμη και τώρα να είστε "καλοί και αγαθοί" πολίτες αλλά στο μέλλον να διαφωνήσετε με την πολιτική εξουσία. Πρέπει να διατηρήσουμε και να υπερασπιστούμε το δικαίωμα των ανθρώπων να διαφωνούν. Το πόσο ελεύθερη είναι μια κοινωνία δεν φαίνεται στο πώς συμπεριφέρεται στους υπάκουους, συμμορφωμένους πολίτες της αλλά στο πώς συμπεριφέρεται στους διαφωνούντες και στους αντισυμβατικούς. Ο Γκλεν ολοκληρώνει την ομιλία του με τη ρήση της Rosa Luxemburg: "Αυτός που δεν κινείται, δεν αντιλαμβάνεται τις αλυσίδες του".

Προσοχή στις Διαδικτυακές "Φυσαλίδες Φίλτρων"

Κατά τον Mark Zuckerberg, ιδρυτή και ιδιοκτήτη του facebook, "Ένας σκίουρος που πεθαίνει μπροστά από την αυλή του σπιτιού σου μπορεί να είναι πιο σχετικός με τα ενδιαφέροντά σου αυτή τη στιγμή από ότι άνθρωποι που πεθαίνουν στην Αφρική". Η ιδέα αυτής της σχετικότητας (relevance) χρησιμοποιείται ευρύτατα στον Παγκόσμιο Ιστό και στην ουσία της είναι επικίνδυνη για την δημοκρατία και τις ελευθερίες μας.

Οι ροές ειδήσεων (newsfeeds), τα αποτελέσματα αναζητήσεων στις μηχανές αναζήτησης (π.χ. Google), τα πρωτοσέλιδα των διαδικτυακών εφημερίδων και πολλά άλλα προσαρμόζονται στις "προτιμήσεις" μας από ειδικούς αλγόριθμους με σκοπό να εμφανίζονται αυτά που οι αλγόριθμοι θεωρούν "σχετικά" με εμάς. Αποτέλεσμα αυτού είναι ο περιορισμός στην διαδικτυακή ροή της πληροφορίας, ο περιορισμός των διαθέσιμων επιλογών μας και τελικά ο περιορισμός στις ελευθερίες μας.

Για παράδειγμα, σύμφωνα με τον Eli Pariser, την ομιλία του οποίου συνοψίζουμε, η Google χρησιμοποιεί 57 παραμέτρους για να προσαρμόσει τα αποτελέσματα αναζήτησης στις "προτιμήσεις" σας. Παράμετροι όπως το πού βρίσκεστε, τι υπολογιστή χρησιμοποιείτε, τι browser κ.λ.π. Κάθε χρήστης, για την ίδια αναζήτηση, λαμβάνει τελικά άλλα αποτελέσματα. Δεν υπάρχει μια στάνταρ (τυπική) σελίδα αποτελεσμάτων του Google. Οι εταιρείες ονομάζουν αυτή την τεχνολογία ως "Προσωποποίηση" (Personalization) και σκοπός της η παροχή εξειδικευμένης πληροφορίας. Όπως είχε δηλώσει ο Eric Schmidtτ της Google "Θα είναι πολύ δύσκολο στους ανθρώπους να δουν ή να καταναλώσουν κάτι το οποίο σε κάποιο βαθμό δεν θα έχει προσαρμοστεί στα μέτρα τους".

Στο Διαδίκτυο, λοιπόν, ζείτε σε μια "φούσκα φίλτρων" χωρίς να έχετε πρόσβαση στο υπόλοιπο Διαδίκτυο που είναι έξω από τη δική σας "φούσκα". Το χειρότερο: δεν αποφασίζετε εσείς τι μπαίνει μέσα ή τι παραμένει απ' έξω από τη "φούσκα" σας χωρίς να έχετε πρόσβαση σε αυτό. Τα φίλτρα και οι αλγόριθμοι που εφαρμόζονται βασίζονται στο τι επέλεξες αρχικά και τελικά αντί να προσφέρουν μια "ισορροπημένη δίαιτα πληροφοριών" κατακλύζεσαι από πληροφορίες τύπου junk food.

Ενώ αρχικά το Διαδίκτυο αφαίρεσε τον περιορισμό στην πληροφορία που ασκούσαν τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, τελικά οι εκδότες αντικαταστάθηκαν από αλγόριθμους που μας προσφέρουν εξατομικευμένη πληροφορία. Και για να έχουμε μια "καλή" δημοκρατία απαιτείται να έχουμε και καλή και ορθή ροή της πληροφορίας. Αυτό εννοούμε άλλωστε όταν αναφερόμαστε στον τύπο ως την τέταρτη εξουσία.

Περισσότερες Πηγές

Σχετικά με τις παρακολουθήσεις στο Διαδίκτυο, την ιδιωτικότητα, την προστασία των προσωπικών δεδομένων μας και τον έλεγχο της διαδικτυακής μας ταυτότητας έχουμε μιλήσει και στο παρελθόν. Δείτε, για παράδειγμα, τα άρθρα:

Η Wikipedia μπορεί να σας προσφέρει περισσότερες πληροφορίες για το φαινόμενο της φυσαλίδας φίλτρων (filter bubble). Κατά καιρούς προκύπτουν ειδήσεις που αναδεικνύουν θέματα περιορισμού των ελευθεριών και των δικαιωμάτων μας στο Διαδίκτυο και μας επισημαίνουν την ένταση αυτών των φαινομένων. Μια αναζήτηση σε ειδησεογραφικούς ιστότοπους μπορεί να σας αποκαλύψει περισσότερα αλλά μπορείτε να ξεκινήσετε και από τα ακόλουθα άρθρα του in.gr:

Τα δικαιώματά μας δεν είναι αυθύπαρκτα. Πρέπει να τα διεκδικούμε, ιδιαίτερα στο Διαδίκτυο που αποτελεί καινούριο πεδίο δραστηριότητας και δυστυχώς υπάρχουν πολλά περιθώρια για δημοκρατικές παρεκτροπές. Μια Μάγκνα Κάρτα για το Διαδίκτυο είναι μια καλή αρχή.