Όλοι όσοι χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο ή υπολογιστές γενικά τους έχουν συναντήσει. Πόσοι από εμάς όμως τους έχουν πραγματικά διαβάσει; Έστω και μία φορά! Από την αρχή έως το τέλος τους, συνήθως καμιά 20αριά σελίδες παρακάτω. Αναφερόμαστε στους Όρους και Προϋποθέσεις που συνοδεύουν τις "δωρεάν" (θα εξηγήσουμε παρακάτω προς τι τα εισαγωγικά) υπηρεσίες που κατακλύζουν το Διαδίκτυο. Από το Facebook που σίγουρα το υποπτεύεστε μέχρι τις αθώες αναζητήσεις που κάνουμε στο Google. Γιατί, στην πραγματικότητα δεν χρειάζεται ούτε καν να κλικάρετε ή να τσεκάρετε κάπου ότι συμφωνείτε με τους Όρους και τις Προϋποθέσεις μιας υπηρεσίας. Το κάνετε με το που χρησιμοποιείτε αυτή την υπηρεσία. Και αυτοί οι όροι και οι προϋποθέσεις ισχύουν. Και μπορούν να εφαρμοστούν. Όπως και γίνεται.
Λοιπόν, τι ακριβώς γράφουν; Ποιον προστατεύουν; Τι παραχωρούμε όταν συμφωνούμε με αυτούς τους Όρους και τις Προϋποθέσεις; Μπορούν να αλλάξουν; Κινδυνεύουμε; Άλλωστε, δεν έχουμε τίποτα να κρύψουμε, σωστά;
Η αλήθεια είναι ότι όταν παρακολουθείτε τηλεόραση ή διαβάζετε ένα βιβλίο δεν χρειάζεται να συμφωνήσετε σε κανέναν όρο ή προϋπόθεση χρήσης. Αντίθετα, στο Διαδίκτυο πρέπει να συμφωνήσετε με Όρους και Προϋποθέσεις σε κάθε ιστοσελίδα που χρησιμοποιείτε. Ακόμα και αν δεν ζητείται ρητά κάπου, αρκεί να υπάρχει ένας σύνδεσμος προς μια σελίδα με Όρους και Προϋποθέσεις και μια επισήμανση ότι συμφωνείτε υποχρεωτικά εφόσον χρησιμοποιείτε την υπηρεσία.
Πάμε κατευθείαν στο ψητό. Αυτό το συμφωνητικό που υπογράφετε, γιατί περί συμφωνητικού πρόκειται, είναι συνήθως μια παραδοχή ότι εγκαταλείπετε το δικαίωμά σας στην ιδιωτικότητα και ότι παραχωρείτε τα προσωπικά σας δεδομένα που εισάγετε στην ιστοσελίδα καθώς και όσα δεδομένα προκύπτουν από την πλοήγησή σας στην εταιρεία που έχει την ιστοσελίδα. Πουθενά δεν το γράφει αυτό, αλλά η ουσία των πολλών σελίδων με τις μικρές γραμματοσειρές και τα μόνο κεφαλαία γράμματα (φυσικά επίτηδες για να σας αποτρέψουν να διαβάσετε σε τι συμφωνείτε) είναι δυστυχώς αυτή.
Κάποιος αθώος ή απλά καλόβουλος αναγνώστης θα σκεφτεί: "Δεν μπορεί να είναι έτσι, κάποια προστασία θα υπάρχει". Φυσικά, και υπάρχει. Αλλά μόλις εγκαταλείψατε αυτό το δικαίωμα τσεκάροντας χωρίς καν να το σκεφτείτε το "Συμφωνώ με τους Όρους και Προϋποθέσεις" ή κλικάροντας πάνω στο "Συμφωνώ, δημιούργησε τον λογαριασμό". Στην πραγματικότητα έχετε σταδιακά "εκπαιδευτεί" στο να κλικάρετε το "Συμφωνώ" χωρίς δεύτερη σκέψη.
Ακόμα χειρότερα, αυτοί οι όροι και οι προϋποθέσεις μπορούν να αλλάξουν. Και όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται πολλές φορές μπορούν να αλλάξουν χωρίς προειδοποίηση. Και αλλάζουν. Όχι, φυσικά για να σας προστατεύσουν, αλλά για να μπορούν οι εταιρείες να εκμεταλλεύονται όλο και πιο εύκολα, όλο και πιο πολλά από τα δεδομένα σας. Ένα βήμα κάθε φορά. Ώσπου όταν κοιτάς πίσω (ή όταν κοιτάς πώς έχουν διαμορφωθεί οι τελευταίοι όροι) αναρωτιέσαι: "Ουάου, πώς φτάσαμε ως εδώ;". Πάρτε για παράδειγμα το Facebook. Δείτε ένα χρονοδιάγραμμα για το πώς διαβρώθηκε η ιδιωτικότητα των χρηστών του Facebook μέσα σε 5 χρόνια, από το 2005 έως το 2010. Οι ίδιες πληροφορίες και σε ένα χαρακτηριστικό γράφημα πληροφοριών με την εξέλιξη της ιδιωτικότητας στο Facebook (κάντε κλικ στις χρονολογίες δεξιά για να δείτε πώς σταδιακά όλο και περισσότερα δεδομένα ορίζονται ως τελείως δημόσια και παραχωρούνται από τους χρήστες στο Facebook).
Ναι, τόσα πολλά δεδομένα παραχωρούμε στις εταιρείες, που πλέον ένα μέρος της Πληροφορικής επιστήμης εστιάζει σε αυτό που αποκαλείται Big Data (ας τολμήσουμε μια μετάφραση: Μαζικά Δεδομένα). Εταιρείες όπως οι Facebook, Google, Twitter, Instagram και άλλες μαζεύουν πλέον τόσα πολλά δεδομένα για εμάς που οι κλασσικές τεχνικές εξόρυξης δεδομένων (data mining) δεν αρκούν. Τα Μαζικά Δεδομένα είναι τόσα πολλά και κρύβουν τόσο πολλή πληροφορία για τον καθένα μας που θέλουμε καινούριους τρόπους για να τα αναλύσουμε, να τα συνδυάσουμε και να μάθουμε περισσότερα για κάθε ένα άτομο.
Τελικά, ίσως το Πανοπτικό να είναι ήδη πραγματικότητα στην καθημερινή μας ζωή, μια φυλακή για το μυαλό μας. Ή το 1984 του George Orwell να άργησε 30 χρόνια αλλά πλέον να έχει "εγκατασταθεί" στους υπολογιστές μας για τα καλά.
Αφορμή, για το παρόν άρθρο είναι ένα ντοκιμαντέρ με τίτλο Όροι και Προϋποθέσεις που Μπορεί να Εφαρμοστούν (Terms and Conditions May Apply). Το ντοκιμαντέρ είναι του 2013 από τον σκηνοθέτη Κάλεν Χόμπακ (Cullen Hoback) και διαπραγματεύεται το πώς παραβιάζεται η ιδιωτικότητά μας και πώς παραχωρούμε τα δεδομένα μας στις εταιρείες και την κυβέρνηση. Αποτελεί μια καλή αφορμή για προβληματισμό αλλά και έναυσμα για να σταματήσουμε να συμφωνούμε τόσο άκριτα με Όρους και Προϋποθέσεις που ούτε καν διαβάζουμε και, γιατί όχι, να αναλάβουμε και περαιτέρω δράση.
Το ντοκιμαντέρ έχει διάρκεια 1 ώρα και 20 λεπτά. Περισσότερες κινηματογραφικές λεπτομέρειες στην σελίδα του IMDB για το Όροι και Προϋποθέσεις που Μπορεί να Εφαρμοστούν. Το ντοκιμαντέρ δεν παρέχεται δωρεά αλλά μπορείτε να το βρείτε με τους γνωστούς τρόπους (κάντε μια απλή αναζήτηση). Υπενθυμίζουμε ότι σύμφωνα με το άρθρο 21 του Ν. 2121/1993 περί πνευματικής ιδιοκτησίας "Επιτρέπεται, χωρίς την άδεια του δημιουργού και χωρίς αμοιβή, η αναπαραγωγή... έργου των εικαστικών τεχνών... εφόσον γίνεται αποκλειστικά για τη διδασκαλία...". Οπότε μπορείτε να το κατεβάσετε και να το χρησιμοποιήσετε με τους μαθητές σας για να τους ενημερώσετε και να τους ευαισθητοποιήσετε σε θέματα ιδιωτικότητας. Μην ξεχάσετε να κατεβάσετε και τους ελληνικούς υπότιτλους για το Όροι και Προϋποθέσεις που Μπορεί να Εφαρμοστούν.
Το ντοκιμαντέρ παρουσιάζει συνοπτικά τι συμβαίνει με τις πολιτικές απορρήτου και τα προσωπικά σας δεδομένα στο Διαδίκτυο περιλαμβάνοντας συνεντεύξεις με επιστήμονες, ακτιβιστές και διάφορες περιπτώσεις ανθρώπων που έχουν πέσει θύματα των Όρων και Προϋποθέσεων με τις οποίες συμφώνησαν. Γίνεται αναφορά στην αμερικάνικη νομοθεσία και τι ισχύει στις ΗΠΑ αλλά μας αφορά και εμάς αφού οι περισσότερες εταιρείες εδρεύουν στις ΗΠΑ και εφαρμόζεται το δικό τους δίκαιο. Άλλωστε, στα περισσότερα τεχνολογικά θέματα, η Ευρώπη ακολουθεί απλώς με μια χρονική υστέρηση. Φυσικά, δεν λείπουν οι γνωστές περιπτώσεις των Wikileaks και του Edward Snowden με τις αποκαλύψεις για το πρόγραμμα PRISM.
Στην επίσημη ιστοσελίδα του Όροι και Προϋποθέσεις που Μπορεί να Εφαρμοστούν μπορείτε να βρείτε περισσότερες πληροφορίες και συμβουλές για το πώς να προστατέψετε την ιδιωτικότητά σας. Στο τμήμα με τους πρόσθετους πόρους για το Όροι και Προϋποθέσεις που Μπορεί να Εφαρμοστούν υπάρχει ένας οδηγός συζήτησης και δραστηριοτήτων που βασίζεται σε τμήματα του ντοκιμαντέρ. Μπορείτε να αξιοποιήσετε αυτό τον οδηγό για να οργανώσετε τη διδασκαλία σας σχετικά με την ιδιωτικότητα. Επίσης, αντί να προβάλετε ολόκληρο το ντοκιμαντέρ, μπορείτε να προβάλετε μόνο τα τμήματα του ντοκιμαντέρ στα οποία αναφέρεται ο οδηγός (τα οποία παρέχονται ελεύθερα) και να κάνετε την συζήτηση και τις δραστηριότητες που προτείνονται στον οδηγό.
Έχουμε μεταφράσει τον οδηγό συζήτησης και δραστηριοτήτων για το Όροι και Προϋποθέσεις που Μπορεί να Εφαρμοστούν στα ελληνικά και φυσικά μπορείτε να τον κατεβάσετε και να τον αξιοποιήσετε με τους μαθητές σας. Παρακάτω παρουσιάζουμε τα αποσπάσματα του ντοκιμαντέρ που χρησιμοποιούνται στον οδηγό με ελληνικούς υπότιτλους.
Πάρτε τον έλεγχο πριν να είναι αργά...
Συμφωνείτε με τα Ακόλουθα
Πώς τα Δεδομένα σας Μπορούν να σας Βλάψουν
Η Τηλεφωνική σας Εταιρεία Μοιράζεται τα Πάντα
Τα Δεδομένα σας Δεν σας Ανήκουν
Όλοι Είναι Ύποπτοι