"Δάσκαλε που δίδασκες και νόμο δεν εκράτεις" λέει μια παροιμία. Και πράγματι ένας τέτοιος δάσκαλος θα αποτελούσε παράδειγμα προς αποφυγή. Φανταστείτε τον εαυτό σας για παράδειγμα που μιλάει συνεχώς στους μαθητές για την ασφάλεια στο Διαδίκτυο και τους κινδύνους που παραμονεύουν σε αυτό, που τους πιπιλάτε τα αυτιά με λέξεις και φράσεις όπως κυβερνοεκφοβισμός (cyber bullying), κλοπή ταυτότητας, ιδιωτικότητα, προστασία προσωπικών δεδομένων και τους ζαλίζετε με συμβουλές-ατάκες του στυλ "Σκέψου πριν δημοσιεύσεις", "Διάβαζε τα 'ψιλά' γράμματα", "Τα εν οίκω μη εν δήμω", "Θα ήθελες να συμβεί το ίδιο σε εσένα;" κ.ο.κ. να ανεβάζετε φωτογραφίες ή βίντεο με τους μαθητές στο Διαδίκτυο και να εκθέτετε έτσι τα προσωπικά τους δεδομένα σε κοινή θέα και τους ίδιους τους μαθητές σας σε κινδύνους.

Από την άλλη υπάρχει η πίεση να ενημερώσουμε την ιστοσελίδα του σχολείου, να προβάλουμε τις δραστηριότητες και τα προγράμματα που υλοποιούμε στο σχολείο, να κάνουμε στροφή του σχολείου προς την κοινωνία, να ενισχύσουμε την εξωστρέφεια του σχολείου και πολλές φορές και η υποχρέωση για ανάρτηση εργασιών και πληροφοριών όπως για παράδειγμα στις Ερευνητικές Εργασίες, σε κάποιους διαγωνισμούς ή σε κάποια προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Πώς μπορούμε λοιπόν να τα συνδυάσουμε και τα δύο; Και να αναρτούμε πληροφορίες και φωτογραφίες ή βίντεο για το σχολείο και τις δράσεις του αλλά και να μην εκθέτουμε τους μαθητές μας σε κινδύνους; Η χρυσή τομή δεν είναι και τόσο δύσκολο να βρεθεί.

Νομικό Πλαίσιο και Υποχρεώσεις

Κατ' αρχάς πρέπει να πούμε ότι υπάρχει νομικό ρυθμιστικό πλαίσιο που μας καθοδηγεί στο τι μπορούμε και τι πρέπει να κάνουμε. Οι φωτογραφίες ή τα βίντεο με μαθητές αποτελούν δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα αφού αναφέρονται σε αυτούς. Επομένως, η χρήση τους ρυθμίζεται από το νομικό πλαίσιο για την Προστασία των Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα και συγκεκριμένα από τους νόμους 2472/1997 και 3471/2006. Αυτό σημαίνει ότι για να αναρτήσετε φωτογραφίες ή βίντεο με μαθητές πρέπει απαραιτήτως να έχετε εξασφαλίσει τη συγκατάθεση των ιδίων αλλά και τη συναίνεση των γονέων ή των κηδεμόνων τους για τη δημοσίευση αυτών των στοιχείων. Για να γίνει αυτό θα πρέπει να έχετε υπογεγραμμένο από τον γονέα ή τον κηδεμόνα κάθε παιδιού ένα έντυπο συναίνεσης. Για να σας διευκολύνουμε μπορείτε να κατεβάσετε και να χρησιμοποιήσετε αυτό το Έντυπο Γονικής Συναίνεσης για Ανάρτηση Φωτογραφίας ή Βίντεο. Σε κάθε περίπτωση πρέπει να γνωρίζετε ότι οι μαθητές μαζί με τους γονείς ή κηδεμόνες τους έχουν τα δικαιώματα της ενημέρωσης (άρθρο 11 του 2472/1997) σχετικά με τα δεδομένα τους, της πρόσβασης σε αυτά (άρθρο 12 του 2472/1997) αλλά και τις αντίρρησης για τη χρήση τους (άρθρο 13 του 2472/1997) που μπορεί να ασκηθεί οποιαδήποτε στιγμή (μπορούν δηλαδή να ζητήσουν οποιαδήποτε στιγμή να σταματήσει η ανάρτηση των φωτογραφιών ή βίντεο).

Ότι αναβαίνει... δεν κατεβαίνει!

Οι πληροφορικοί γνωρίζουμε καλά ότι μόλις δημοσιευτεί ένα φωτογραφικό στιγμιότυπο ή ένα βίντεο στο Διαδίκτυο μπορούν ουσιαστικά όλοι, ελεύθερα, να το αντιγράφουν, να το τροποποιούν και να το αναδημοσιεύουν ανεξάρτητα από το μέσο που δημοσιεύθηκε (π.χ. facebook, youtube, blog ή άλλη ιστοσελίδα). Το μόνο που αλλάζει είναι η ευκολία πρόσβασης στο υλικό που αναρτήθηκε αλλά κάποιος με λίγες διαδικτυακές γνώσεις πάντα έχει τη δυνατότητα να αποκτήσει πλήρη πρόσβαση σε αναρτημένες φωτογραφίες ή βίντεο. Είναι ουσιαστικά αδύνατη η αποτροπή της διανομής, της τροποποίησης και της χρήσης σε διαφορετικό περιβάλλον του αναρτημένου υλικού. Οπότε η δημοσίευση φωτογραφιών ή βίντεο με μαθητές ιδιαίτερα σε συνδυασμό με άλλες προσωπικές πληροφορίες των μαθητών (όπως το όνομα, η διεύθυνση της οικίας τους, το τηλέφωνο τους, τα ενδιαφέροντά τους, τις επιδόσεις τους στο σχολείο, τις δραστηριότητες στις οποίες συμμετέχουν κ.ο.κ.) αποτελεί αποκάλυψη προσωπικών δεδομένων που μπορεί να θέσει τους μαθητές σε πολλαπλούς κινδύνους (κλοπή ταυτότητας, παραβίαση ιδιωτικότητας, κυβερνοεκφοβισμός και σεξουαλικές παρενοχλήσεις για να αναφέρουμε απλώς μερικούς).

Συμβουλές

Στην πράξη, καλό είναι όσον αφορά την ανάρτηση φωτογραφιών ή βίντεο μαθητών σε ιστοσελίδες να ακολουθούμε τις παρακάτω συμβουλές:

• Να αποφεύγετε την ανάρτηση φωτογραφιών και βίντεο με μαθητές στους δικτυακούς τόπους των σχολικών μονάδων και γενικά στο Διαδίκτυο.
• Εάν είναι απαραίτητο να δημοσιεύσετε φωτογραφίες μαθητών ή βίντεο φροντίστε ώστε οι φωτογραφίες να είναι μακρινές και ομαδικές όπως και τα πλάνα των βίντεο. Μην αναρτάτε ξεχωριστές φωτογραφίες του κάθε μαθητή.
• Για να μην φαίνονται καθαρά τα πρόσωπα των παιδιών χρησιμοποιήστε λογισμικό επεξεργασίας εικόνων ή βίντεο για να θολώσετε (blur) τα πρόσωπα των μαθητών.
• Δώστε ιδιαίτερη προσοχή στις πληροφορίες που συνοδεύουν τις φωτογραφίες ή τα βίντεο. Φροντίστε να μην μπορούν να συνδυαστούν οι φωτογραφίες και τα βίντεο με άλλα προσωπικά στοιχεία των μαθητών (όνομα, διεύθυνση κατοικίας, τηλέφωνα, σχολικές επιδόσεις κ.ο.κ.). Εάν ένας μαθητής ονομάζεται, τότε να αποφύγετε τη χρήση φωτογραφίας του. Αν η φωτογραφία επιλεχθεί να χρησιμοποιηθεί, να αποφευχθεί η ονομασία του μαθητή ή η χρήση άλλων προσωπικών στοιχείων του. Ο συνδυασμός δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα εκθέτει τους μαθητές σε σημαντικούς κινδύνους.
• Κάντε χρήση φωτογραφιών μαθητών με κατάλληλη ένδυση, έτσι ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος ανάρμοστης προσοχής και η χρήση των φωτογραφιών σε σεξουαλικού περιεχομένου δικτυακούς τόπους.
• Βεβαιωθείτε ότι η εικόνα είναι με κατάλληλο όνομα ώστε να μην αποκαλύπτονται περαιτέρω πληροφορίες για τους μαθητές. Για παράδειγμα μην χρησιμοποιείτε τα ονόματα των μαθητών ή τάξεων στα ονόματα αρχείων ή στο εναλλακτικό κείμενο των εικόνων (ιδιότητα alt).
• Εξετάστε τα βίντεο και βεβαιωθείτε ότι δεν αποκαλύπτονται προσωπικά στοιχεία των μαθητών. Δώστε ιδιαίτερη προσοχή στις αναφορές και τις ευχαριστίες (credits) στο τέλος των βίντεο.
• Επιθεωρείτε τακτικά το αναρτημένο περιεχόμενο και εξετάστε το ενδεχόμενο διαγραφής εικόνων και βίντεο ιδιαίτερα όταν οι μαθητές έχουν αποφοιτήσει από το σχολείο.
• Πάντα πριν από την ανάρτηση φωτογραφιών ή βίντεο να ζητάτε τη γονική συναίνεση με υπογεγραμμένη υπεύθυνη δήλωση και να προβαίνετε στην ανάρτηση μόνο αφού εξασφαλίσετε την δήλωση συναίνεσης. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε ως υπόδειγμα το Έντυπο Γονικής Συναίνεσης για Ανάρτηση Φωτογραφίας ή Βίντεο.

Περισσότερες Πληροφορίες

Περισσότερα για τα προσωπικά δεδομένα και την προστασία τους μπορείτε να βρείτε από την Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα. Μπορείτε (εσείς και οι μαθητές σας) να επισκεφθείτε την ενότητα για τους Μικρούς Πολίτες και να βρείτε μαζί ενδιαφέρουσες πληροφορίες, να συζητήσετε και να εργαστείτε γενικά πάνω στο υλικό που υπάρχει εκεί. Το υλικό με τίτλο "Προσωπικά Δεδομένα και Διαδίκτυο - Μην παίρνεις τίποτα ως δεδομένο... Σκέψου πιο... προσωπικά" μπορείτε να το κατεβάσετε και ολόκληρο σε μορφή pdf. Υπάρχει επίσης και η παλιά σελίδα με συνοπτικές οδηγίες για τα προσωπικά δεδομένα των μαθητών σας και την προστασία τους.

Φυσικά, υπάρχουν πάντα οι δικτυακοί τόποι SaferInternet.gr και o Ενημερωτικός Κόμβος Ασφάλεια στο Διαδίκτυο του ΠΣΔ.