Όσους υπολογιστές και να έχετε στα εργαστήρια του σχολείου (μάλλον δεν έχετε πολλούς, αλλά τέλος πάντων) μικρή χρησιμότητα έχουν αν δεν συνοδεύονται από το κατάλληλο εκπαιδευτικό λογισμικό για τους μαθητές σας. Πλέον, μέσω των διαφόρων προγραμμάτων που υλοποιήθηκαν κατά καιρούς στη χώρα μας αλλά και από πρωτοβουλίες ομάδων που πιστεύουν στο ελεύθερο λογισμικό και δημιουργούν προγράμματα κατάλληλα για την εκπαίδευση μαθητών, υπάρχει επαρκής αριθμών λογισμικών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην εκπαιδευτική διαδικασία.

Στο άρθρο αυτό, συγκεντρώνουμε μερικά από αυτά τα λογισμικά αλλά και διανομές Linux (ολόκληρα λειτουργικά συστήματα δηλαδή) που είναι κατάλληλες για χρήση από μικρούς (και μεγαλύτερους) μαθητές. Κριτήρια για να συμπεριληφθεί κάποιο πρόγραμμα σε αυτό το άρθρο ήταν να διατίθεται στην ελληνική γλώσσα και να διανέμεται δωρεάν. Φυσικά, ο κατάλογος που ακολουθεί είναι ενδεικτικός και δεν καλύπτει το σύνολο των διαθέσιμων προγραμμάτων.

Λογισμικά για μικρούς μαθητές

Πιστοποιημένο εκπαιδευτικό λογισμικό Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης

Πριν αρχίσετε να αναζητάτε προγράμματα από άλλες πηγές δείτε πρώτα τα πιστοποιημένα από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο εκπαιδευτικά λογισμικά για την πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Τα συγκεκριμένα λογισμικά μπορείτε να τα βρείτε online από την Τεχνική Στήριξη του Πανελλήνιου Σχολικού Δικτύου ή από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο για εγκατάσταση σε συστήματα Windows (λογισμικά για το Δημοτικό και λογισμικά για το Γυμνάσιο). Αν διαθέτετε Ubuntu Linux τα πιστοποιημένα λογισμικά είναι διαθέσιμα και μέσω του αποθετηρίου της Τεχνικής Στήριξης.

Tux 4 Kids

Στο Tux4Kids μπορείτε να βρείτε τρία προγράμματα που έχουν σκοπό να συνδυάσουν τη μάθηση με το παιχνίδι. Είναι ελεύθερα και ανοικτού κώδικα και διατίθενται για συστήματα Windows και Linux. Το πιο γνωστό είναι το TuxPaint που είναι ένα πρόγραμμα ζωγραφικής για παιδιά με το οποίο οι μικροί μαθητές σας μπορούν να κάνουν θαύματα. Εγκαταστήστε μαζί με το TuxPaint και το TuxStamps που περιλαμβάνει έτοιμες εικόνες (στάμπες) ζώων, αντικειμένων κ.ά. για να τα χρησιμοποιήσουν στις ζωγραφιές τους. Το δεύτερο πρόγραμμα είναι το TuxMath με το οποίο οι μαθητές σας μπορούν να εξασκηθούν στις βασικές μαθηματικές πράξεις με την μορφή ευχάριστων παιχνιδιών. Τέλος, υπάρχει και το TuxTyping το οποίο βοηθά τους μαθητές σας να μάθουν να χειρίζονται το πληκτρολόγιο μέσα από παιχνίδια. Δυστυχώς, το τελευταίο δεν διατίθεται για την ελληνική γλώσσα.

GCompris

Πρόκειται για την πιο πλήρη συλλογή από εκπαιδευτικά εργαλεία και παιχνίδια. Το GCompris τρέχει σε συστήματα Windows και Linux αλλά σας προτείνουμε την έκδοση για Linux που περιέχει όλες τις εφαρμογές (σε μια προσπάθεια προώθησης του ελεύθερου λογισμικού). Περιλαμβάνονται δραστηριότητες για την εξοικείωση με το ποντίκι και το πληκτρολόγιο, δραστηριότητες ανακάλυψης του κόσμου (χρώματα, μνήμη, χρόνος, γεωγραφία), δραστηριότητες βιωματικής εμπειρίας (βαρύτητα, ηλεκτρισμός, κύκλος του νερού), ζωγραφική, επεξεργαστή κειμένου, δραστηριότητες υπολογισμών, αρίθμησης, γεωμετρίας, διάφορα παζλ, δραστηριότητες ανάγνωσης-πληκτρολόγησης, σκάκι, παιχνίδια στρατηγικής και άλλα.

KDE edu

Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα του KDE αποτελεί μια συλλογή ελεύθερων προγραμμάτων για χρήση στην εκπαιδευτική διαδικασία. Μπορείτε να το εγκαταστήσετε σε συστήματα Linux αλλά και σε Windows μέσω του KDE Win Installer (επιλέξτε το πακέτο kde edu). Το πακέτο περιλαμβάνει εφαρμογές για μικρούς μαθητές όπως ενίσχυση μνήμης, αναγνώριση γραμμάτων, χρήση πληκτρολογίου, παιχνίδια αναγραμματισμού, κρεμάλας, γεωγραφίας και εφαρμογές για μεγαλύτερα παιδιά (γυμνάσιο, λύκειο) όπως περιοδικός πίνακας στοιχείων, σχεδιασμός διαγραμμάτων, σχεδιασμός συναρτήσεων, εκπαιδευτικό προγραμματιστικό περιβάλλον, πλανητάριο και άλλα. 

Childsplay

Το Childsplay είναι μια συλλογή εκπαιδευτικών παιχνιδιών για μαθητές νηπιαγωγείου που τρέχει σε συστήματα Windows και Linux. Περιλαμβάνει δραστηριότητες μνήμης, εξοικείωσης με γράμματα και αριθμούς, αντιστοίχησης ήχων, εξοικείωσης με το ποντίκι και το πληκτρολόγιο και παιχνίδια όπως pacman, pong, μπιλιάρδο.

Seterra

Το Seterra είναι ένα δωρεάν πρόγραμμα που βασίζεται σε χάρτες για να βοηθήσει τους μαθητές σας (ή και εσάς) στο μάθημα της Γεωγραφίας. Μπορείτε να το εγκαταστήσετε σε συστήματα Windows ή να το εκτελέσετε on-line από τον δικτυακό τόπο του Seterra. Περιλαμβάνει κουίζ και χάρτες με χώρες, πρωτεύουσες χωρών, πόλεις, ποτάμια, σημαίες και άλλα.

Sebran και Minisebran

Πρόκειται για δωρεάν λογισμικά που έχουν σκοπό να βοηθήσουν στην εξοικείωση των μαθητών με τους αριθμούς, τα γράμματα, τις βασικές αριθμητικές πράξεις και την ανάγνωση μέσα από παιχνίδια και κουίζ (για μαθητές νηπιαγωγείου ή των πρώτων τάξεων δημοτικού). Το Sebran περιλαμβάνει παιχνίδια πρόσθεσης, αφαίρεσης, πολλαπλασιασμού, κρεμάλα, ανάγνωσης λέξεων, παιχνίδι μνήμης, παιχνίδι πληκτρολόγησης, συμπλήρωση γραμμάτων κ.ά. Το Minisebran απευθύνεται σε μικρότερες ηλικίες και περιλαμβάνει παιχνίδια αριθμών, γραμμάτων, χρωμάτων, ζωγραφικής κ.ά. Φυσικά, έχουν ελληνικό περιβάλλον διεπαφής και ήχους στα ελληνικά.

KeaColoringBook

Με το KeaColoringBook οι μαθητές σας μπορούν να χρωματίσουν έτοιμες εικόνες. Είναι ένα πρόγραμμα πολύ απλό στη χρήση του. Οι μαθητές απλώς διαλέγουν χρώμα και γεμίζουν περιοχές με αυτό το χρώμα (το εργαλείο του κουβά δηλαδή). Προφανώς απευθύνεται σε μαθητές νηπιαγωγείου (ή πρώτης δημοτικού;). Διατίθεται δοκιμαστική έκδοση για εγκατάσταση σε συστήματα Windows αλλά υπάρχει και online έκδοση του KeaColoringBook που είναι δωρεάν.

Διανομές Linux για μικρούς και μεγάλους μαθητές

Αν δεν θέλετε να εγκαταστήσετε προγράμματα ή επιθυμείτε να έχετε ένα ολοκληρωμένο περιβάλλον εργασίας ειδικά σχεδιασμένο για παιδιά που να περιλαμβάνει εκπαιδευτικό λογισμικό, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε κάποια διανομή του Linux ειδικά για αυτό το σκοπό. Το Linux αποτελεί λειτουργικό σύστημα που είναι ελεύθερο και δωρεάν και διαθέτει πληθώρα εκπαιδευτικών εργαλείων και παιχνιδιών για τους μικρούς μαθητές σας. Οι διανομές που παρουσιάζουμε στην συνέχεια μπορούν να τρέξουν κατευθείαν από το CD ή το DVD (live CD/DVD) χωρίς εγκατάσταση. Είναι διαμορφωμένες έτσι ώστε να μπορούν να τις χρησιμοποιήσουν μικρά παιδιά χωρίς να υπάρχει κίνδυνος να κάνουν ενέργειες που θα έβλαπταν τον υπολογιστή (π.χ. διαγραφή αρχείων κ.λ.π.). Φυσικά, υπάρχει και η δυνατότητα να γίνει εγκατάσταση στον σκληρό δίσκο, παράλληλα με τα Windows (σύστημα dual-boot), ενέργεια που θα ξεδιπλώσει την πραγματική δύναμη των διανομών (θα τρέχουν πιο γρήγορα και θα μπορείτε να αποθηκεύσετε ρυθμίσεις και αρχεία).

Διανομές Ubuntu από την Τεχνική Στήριξη

Η Τεχνική Στήριξη του Πανελλήνιου Σχολικού Δικτύου έχει δημιουργήσει ειδικές διανομές του Ubuntu Linux για χρήση σε κάθε μία βαθμίδα εκπαίδευσης (Δημοτικό, Γυμνάσιο και Λύκειο). Οι διανομές αυτές περιλαμβάνουν λογισμικά γενικής χρήσης, εκπαιδευτικά λογισμικά κατάλληλα για κάθε μία εκπαιδευτική βαθμίδα καθώς και τα πιστοποιημένα εκπαιδευτικά λογισμικά της αντίστοιχης βαθμίδας από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Μπορείτε να κατεβάσετε τα live CD/DVD για το Ubuntu Linux από το wiki της Τεχνικής Στήριξης και να τα γράψετε σε ένα CD/DVD με κάποιο πρόγραμμα όπως το InfraRecorder. Στο wiki της Τεχνικής Στήριξης μπορείτε να βρείτε οδηγίες και πληροφορίες για την εγκατάσταση και τη χρήση των live CD/DVD's.
Περιληπτικά, αναφέρουμε ότι όλες οι διανομές περιλαμβάνουν λογισμικά γενικής χρήσης όπως τα LibreOffice (εφαρμογές γραφείου), Gimp (επεξεργασία εικόνας), Firefox (περιηγητής ιστού), Thunderbird (λογισμικό ηλεκτρονικής αλληλογραφίας), VLC (αναπαραγωγή πολυμέσων), λογισμικά για ηχογράφηση, εγγραφή CD/DVD, κατέβασμα αρχείων torrent και άλλα.

Επιπλέον η διανομή για το Δημοτικό περιλαμβάνει τα λογισμικά GCompris, Scratch, TuxMath, TuxPaint, TuxTyping, Squeak κ.ά, καθώς και τα πιστοποιημένα λογισμικά του Π.Ι. για τα μαθήματα της Γλώσσας, των Μαθηματικών, των Αγγλικών, της Ιστορίας, της Γεωγραφίας, των Θρησκευτικών, της Μουσικής, των Εικαστικών και της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής.

Η διανομή για το Γυμνάσιο περιλαμβάνει πλέον των προαναφερθέντων γενικών λογισμικών και τα Audacity (επεξεργασία ήχου), Empathy (μηνύματα διαδικτύου), Gwibber (κοινωνική δικτύωση). Ακόμη, περιέχει τα εκπαιδευτικά λογισμικά KTurtle (logo), Scratch, Αβάκιο (δημιουργός μικρόκοσμων), εκπαιδευτικά παιχνίδια και τα πιστοποιημένα λογισμικά από το Π.Ι. για το Γυμνάσιο (Εξέλιξη Ελληνικής Γλώσσας, Ομηρικά Έπη, Μυκηναϊκός Πολιτισμός, Ηροδότου Ιστορίες, Μετανάστες, Θρησκευτικά, Ιστορία, Φυσική, Χημεία, Βιολογία, Φυσική Αγωγή, Γαλλικά, Γερμανικά, Πληροφορική).

Τέλος, η διανομή για το Λύκειο περιλαμβάνει επιπλέον των γενικών λογισμικών της διανομής για το Γυμνάσιο και λογισμικά για επεξεργασία βίντεο, το Wine (λογισμικό προσομοίωσης για προγράμματα Windows), το Blender (3D γραφικά), το Inkscape (διανυσματικά γραφικά) και το Kompozer (δημιουργία ιστοσελίδων). Η διανομή περιλαμβάνει τα εκπαιδευτικά λογισμικά Scratch, Squeak, Αβάκιο (δημιουργός μικρόκοσμων), Δημιουργός διαγραμμάτων ροής (για το μάθημα της Ανάπτυξης Εφαρμογών), Διερμηνευτής της ΓΛΩΣΣΑΣ (επίσης για το μάθημα της Ανάπτυξης Εφαρμογών), Πολυμέσα, Ταξίδι σε ένα Δίκτυο, Δημόσιος & Ιδιωτικός βίος στην Αρχαία Ελλάδα και Εικονικό Εργαστήριο Χημείας. 

Sugar on a Stick

Η διανομή αυτή έχει δημιουργηθεί στα πλαίσια του προγράμματος One Laptop Per Child (OLPC) για τους υπολογιστές XO. Αποτελεί μια διανομή που στηρίζεται σε παιδαγωγικά κριτήρια για να εμπλέξει τους μαθητές σε διαδικασίες μάθησης. Αναπτύσσεται από το SugarLabs και μπορείτε να κατεβάσετε το Sugar on a Stick και να το τρέξετε είτε από ένα live CD είτε να το γράψετε σε ένα USB stick (που είναι και η προτεινόμενη μέθοδος) και να ξεκινήσετε τον υπολογιστή σας από αυτό. Αν έχετε εργαστήριο με πολλούς υπολογιστές μπορείτε να φτιάξετε αντίστοιχο αριθμό από USB sticks. Το πλεονέκτημα είναι ότι το Sugar on a Stick διευκολύνει και προωθεί την επικοινωνία μεταξύ των μαθητών και την ανταλλαγή πληροφοριών μέσα από το ασφαλές περιβάλλον του. Αλλά και μόνο του μπορεί να καλύψει πολλές εκπαιδευτικές ανάγκες αφού περιλαμβάνει πληθώρα λογισμικών με την μορφή δραστηριοτήτων όπως ζωγραφική, χελωνοτέχνη (σαν το scratch), χελωνοδακτυλογράφος, ρολόι, χάρακας, άβακας, εφαρμογή φυσικής (βαρύτητα), κειμενογράφος, αριθμομηχανή (για δυαδικό, οκταδικό, δεκαεξαδικό, δεκαδικό), παιχνίδι μνήμης, παιχνίδι ταιριάσματος, λαβύρινθος, εφαρμογή περιήγησης στο διαδίκτυο, εφαρμογή συνομιλίας IRC μεταξύ των υπολογιστών με το Sugar on a Stick, εφαρμογή ομιλίας, το squeak etoys, αναπαραγωγή πολυμέσων (jukebox) και άλλα. Το Sugar on a Stick απευθύνεται σε μαθητές δημοτικού. 

Qimo

Το Qimo αποτελεί μια ολοκληρωμένη διανομή Linux βασισμένη στο Ubuntu που δημιουργεί ένα ευχάριστο περιβάλλον εργασίας, κατάλληλο για παιδιά, με μεγάλα εικονίδια ώστε να μπορούν να το χειριστούν και οι πιο μικροί μαθητές (είναι κατάλληλο για παιδιά από 3 ετών και άνω). Περιλαμβάνει προγράμματα για αναπαραγωγή πολυμέσων (mp3, video), διάφορα βοηθήματα (αριθμομηχανή, ημερολόγιο, λεξικό), τον περιηγητή Firefox και εκπαιδευτικά λογισμικά όπως τα GCompris, Childsplay, TuxPaint, TuxMath, TuxTyping, Laby (προγραμματισμός σε στυλ logo με ένα μυρμήγκι - εντολές στα αγγλικά) και άλλα. 

DoudouLinux

Άλλη μια προσπάθεια δημιουργίας μια διανομής Linux για παιδιά, σχεδιασμένη για ηλικίες από 2 έως 12 ετών. Το περιβάλλον εργασίας του DoudouLinux είναι αρκετά παιδικό και πολύ απλό στη χρήση ώστε να είναι κατάλληλο ακόμα και για τους πολύ μικρούς μαθητές. Στην κεντρική οθόνη εμφανίζονται οι βασικές εφαρμογές του, που είναι οι Gamine (εκμάθηση χειρισμού ποντικιού), Pysycache (παιχνίδια με το ποντίκι), Childsplay, TuxPaint, GCompris και Mini DoudouLinux. Πέρα από αυτές υπάρχει πληθώρα άλλων εφαρμογών για αναπαραγωγή πολυμέσων, δημιουργία μουσικής με νότες, πιάνο keyboard, αριθμομηχανή, ένας απλός επεξεργαστής κειμένου, λεξικό, περιηγητής ιστού, chat με υπολογιστές του τοπικού δικτύου, η εφαρμογή Πατατάνθρωπος (οι μαθητές ντύνουν μια πατάτα), μια εφαρμογή γεωγραφίας και οι εφαρμογές KLetters, K-Ανάγραμμα και K-Κρεμάλα (οι τελευταίες τρεις δυστυχώς μόνο στα αγγλικά). Τέλος, προσφέρονται πολλά-πολλά παιχνίδια.

TuxStation

Αφήνουμε τελευταίο το TuxStation, τον Σταθμό Διασκέδασης & Εκπαίδευσης για Παιδιά, που αποτελεί μια ελληνική προσπάθεια. Δυστυχώς οι περισσότερες χρήσιμες εκπαιδευτικές εφαρμογές (KHangman, KAnagram, KTouch, KGeography, TuxType, TuxMath) είναι στα αγγλικά. Εξαίρεση (ευτυχώς) αποτελεί το GCompris που είναι στα ελληνικά. Το υπόλοιπο της διανομής αποτελείται από παιχνίδια που είναι όλα προσβάσιμα από την επιφάνεια εργασίας μέσω εύχρηστων, μεγάλων εικονιδίων. Η εφαρμογή TuxStation έχει σταματήσει να αναπτύσσεται και έχει περιορισμένο εκπαιδευτικό χαρακτήρα (την αναφέρουμε απλώς εδώ λόγω του ότι προέρχεται από ελληνική ιδιωτική πρωτοβουλία).