Η Αλίκη πριν πάει στη χώρα των θαυμάτων βαριόταν... βαριόταν πραγματικά πολύ. Καθόταν με την μεγαλύτερη αδερφή της όταν ξαφνικά πέρασε από μπροστά της ένας κουστουμαρισμένος λαγός με ένα ρολόι τσέπης. Με τόση ανία, αναπόφευκτα τον ακολούθησε στην λαγουδότρυπα όπου βρέθηκε στο δωμάτιο με τις πόρτες όλων των πιθανών μεγεθών. Ο θελκτικός κήπος βρισκόταν πίσω από μια πολύ μικρή πόρτα για να χωρέσει η Αλίκη αλλά τη λύση σχεδόν έδωσε το μαγικό μπουκάλι με την επιγραφή "ΠΙΕΣ ΜΕ". Η Αλίκη μίκρυνε αλλά το κλειδί είχε μείνει στο πλέον υπερβολικά ψηλό τραπέζι. Το κέικ με την σταφιδοεπιγραφή "ΦΑΕ ΜΕ" περιέπλεξε πιο πολύ τα πράγματα. Η ιστορία συνεχίζεται με άλλα έντεκα κεφάλαια να διαδραματίζονται στον μαγικό, φανταστικό κόσμο της χώρας των θαυμάτων που βρίθει περίεργα, ανθρωπόμορφα πλάσματα, κόσμο όπου η λογική προκαλείται, το ενδιαφέρον του αναγνώστη κεντρίζεται, η έξαψη και ο ενθουσιασμός αυξάνονται και ο νους απορροφάται από αυτό το φαντασιακό και εξωπραγματικό κόσμο.  

Στην ταινία Matrix ο πρωταγωνιστής και προγραμματιστής υπολογιστών Τόμας Άντερσον (Κιάνου Ριβς) είναι ήδη εξοικειωμένος με έναν παράλληλο κόσμο με τον πραγματικό κόσμο της καθημερινής ζωής. Συμμετέχει στο Διαδίκτυο (που το 1999 που προβλήθηκε η ταινία μόλις άρχιζε να εξαπλώνεται), σε δωμάτια επικοινωνίας και γενικά ζει μια δεύτερη μυστική ζωή με το ψευδώνυμο Νίο (Neo). Η εμφάνιση του Μορφέα (Λόρενς Φίσμπερν) που του προσφέρει μια οριστική διέξοδο από την καθημερινότητα και την απάντηση στο ερώτημα τι είναι το Matrix επίσης αναπόφευκτα, όπως και με την Αλίκη, οδηγεί τον ήρωα στον να πάρει το κόκκινο χάπι, να ξυπνήσει βουτηγμένος σε μια δεξαμενή με κάποιο υγρό και να ανακαλύψει τον κρυμμένο κόσμο πέρα από αυτόν στον οποίο ζούσε ως τώρα.

Και το μυθιστόρημα "Η Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων" αλλά και η ταινία "The Matrix" παρουσιάζουν έναν κόσμο πέρα από αυτόν στον οποίο αρχικά κινούνταν και γνώριζαν οι πρωταγωνιστές. Και στις δύο περιπτώσεις οι ήρωες είναι πρόθυμοι να αφήσουν τον κόσμο στον οποίο ζούσαν και να "βουτήξουν" σε νέες εμπειρίες. Και τα δύο έργα είχαν τεράστια επιτυχία και πολλαπλές επιρροές. Και αν επικαλείστε τα ειδικά εφέ, όπως το "bullet time", για την επιτυχία του "The Matrix" ξανασκεφτείτε το αφού η ταινία χρόνια μετά την προβολή της, με δεκάδες ταινίες να έχουν ακολουθήσει με πολύ καλύτερα ειδικά εφέ, παραμένει για πολλούς από τις αγαπημένες και πάντα προτεινόμενες. Όσο για την "Αλίκη στην Χώρα των Θαυμάτων" επηρέασε και επηρεάζει ακόμη μικρούς αλλά και μεγάλους. Είναι η ανάγκης μας για το φαντασιακό, για το εξωπραγματικό, για το καινούριο, το αναπάντεχο και το περίεργο που μας κάνει να αγαπάμε μυθιστορήματα ή ταινίες που μας επιτρέπουν να αφεθούμε για λίγο σε αυτούς τους νέους κόσμους. Η πραγματική ζωή μπορεί να είναι μερικές φορές πολλή ανιαρή και η καθημερινότητα με τις δυσκολίες της να είναι αβάσταχτη. Βέβαια, οι περισσότεροι μετά την πρόσκαιρη ανακούφιση που προσφέρουν τέτοια έργα, επιστρέφουμε στην πραγματικότητα για να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματά μας ή την ανία μας. Όχι όμως όλοι.

Το Διαδίκτυο είναι γεμάτο με κουστουμαρισμένους λαγούς, μπουκάλια με ετικέτες "ΠΙΕΣ ΜΕ", κέικ με επιγραφές "ΦΑΕ ΜΕ" και τύπους σαν τον Μορφέα με κόκκινα και πράσινα χάπια. Προσφέρει ενημέρωση, κοινωνική επαφή, ψυχαγωγία και διασκέδαση ενώ μπορεί να συντελέσει και στην μάθηση και την εκπαίδευση. Είναι γεμάτο με καινούρια πράματα και πάντα υπάρχει κάτι νέο να κάνεις, προσφέρει ποικιλία εμπειριών με διέγερση πολλών αισθήσεων, είναι συναρπαστικό και έντονο. Επιπλέον, δεν είναι όπως η πραγματική ζωή. Μπορείς να επικοινωνείς απλά γράφοντας κείμενα και όχι κατά πρόσωπο ή να αλλάζεις τη διαδικτυακή σου προσωπικότητα απλώς κάνοντας login με άλλα στοιχεία. Μπορείς να είσαι κάποιος άλλος και να ξεφεύγεις από τις δυσκολίες. Τελικά, αν υπάρχουν προβλήματα στην καθημερινή σου ζωή (και ποιος δεν έχει) ή αν είσαι ευάλωτο άτομο (όπως όλοι οι έφηβοι λόγω ακριβώς του ότι είναι έφηβοι) μπορεί εύκολα να γίνει εθιστικό.

Εθισμός στο Διαδίκτυο

Έτσι, προκύπτει ο όρος Εθισμός στο Διαδίκτυο (Internet Addiction Disorder - IAD) που πλέον έχει ενσκήψει στην καθημερινότητά μας. Βέβαια, οι ειδικοί διαφωνούν και προτείνουν εναλλακτικά τους όρους Problematic Internet Use - PIU (Προβληματική Χρήση του Διαδικτύου), Pathological Internet Use - PIU (Παθολογική Χρήση του Διαδικτύου), Compulsive Internet Use - CIU (Ψυχαναγκαστική Χρήση του Διαδικτύου) ή Excessive Internet Use - EIU (Υπερβολική Χρήση του Διαδικτύου). Στην ελληνική βιβλιογραφία πιθανόν να συναντήσετε τον όρο Δυσλειτουργική Διαδικτυακή Συμπεριφορά (ΔΔΣ) που περιλαμβάνει τη Συμπεριφορά Εξάρτησης από το Διαδίκτυο (ΣΕΔ) και την Οριακή Διαδικτυακή Συμπεριφορά (ΟΔΣ). Όλα αυτά μας οδηγούν αβίαστα σε δύο συμπεράσματα: πρώτον, οι ειδικοί προφανώς διαφωνούν, δεν έχουν καταλήξει σε γενικά αποδεκτά πορίσματα και το φαινόμενο χρήζει περαιτέρω διερεύνησης και δεύτερον ότι οι ειδικοί πάσχουν από ΑΧΑ (Ακατάσχετη Χρήση Ακρωνυμίων).

DSM-V

Πράγματι (αναφέρομαι στο πρώτο συμπέρασμα), ο εθισμός στο Διαδίκτυο δεν συμπεριλήφθηκε στην έκδοση DSM-V που έγινε το 2013 από την Ένωση Αμερικάνων Ψυχιάτρων. Εγχειρίδιο που θεωρείται η "βίβλος" των ψυχολόγων και ψυχιάτρων και περιλαμβάνει πάνω από 450 ψυχικές διαταραχές. Προς επίρρωση του πρώτου μας συμπεράσματος περί ανάγκης περαιτέρω έρευνας, σε παράρτημα του DSM-V αναφέρεται η διαταραχή των τυχερών παιγνίων στο Διαδίκτυο και ότι χρήζει περαιτέρω έρευνας.

Κατηγοριοποίηση των Υποτύπων του Εθισμού

Όσο και αν σας ξαφνιάζει, οι ειδικοί φαίνεται να καταλήγουν ότι εθισμός στο Διαδίκτυο ως αυτόνομη διαταραχή δεν υπάρχει. Στην πραγματικότητα πίσω από τον γενικό όρο εθισμός στο Διαδίκτυο υπάρχουν άλλες πιο συγκεκριμένες εξαρτήσεις που αφορούν το περιεχόμενο του Διαδικτύου και όχι την χρήση του Διαδικτύου από μόνη της. Η καθηγήτρια Kimberly Young, πρωτοπόρος στην έρευνα για τον εθισμό στο Διαδίκτυο και ιδρυτής του Κέντρου για τον Διαδικτυακό Εθισμό που λειτουργεί από το 1995 (δεν υπήρχε καλά-καλά το Διαδίκτυο - π.χ. ο Internet Explorer δεν συμπεριλαμβανόταν στην βασική έκδοση των Windows 95), αναγνωρίζει ότι ο όρος εθισμός στο Διαδίκτυο είναι γενικός και αναφέρεται σε μια ποικιλία συμπεριφορών και προβλήματα ελέγχου των παρορμήσεων. Κατηγοριοποιεί τον εθισμό στο Διαδίκτυο σε πέντε πιο συγκεκριμένου υποτύπους ως εξής: 

• Εθισμός στο κυβερνοσέξ: Ιδεοψυχαναγκαστική χρήση ιστοσελίδων για ενήλικες με πορνογραφικό υλικό.
• Εθισμός στις διαδικτυακές σχέσεις: Υπερβολική εμπλοκή σε διαδικτυακές σχέσεις.
• Δικτυακές ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές: Ιδεοψυχαναγκαστική συμμετοχή σε διαδικτυακά τυχερά παίγνια, ψώνια ή χρηματιστηριακές συναλλαγές.
• Υπερφόρτωση πληροφοριών: Καταναγκαστικό σερφάρισμα στο Διαδίκτυο ή αναζήτηση στοιχείων σε βάσεις δεδομένων.
• Εθισμός στους υπολογιστές: Ιδεοψυχαναγκαστική εμμονή με τα παιχνίδια στους υπολογιστές.

Στατιστικά

Μπορεί, λοιπόν, ο όρος "Εθισμός στο Διαδίκτυο" να είναι ανύπαρκτος με αυστηρά επιστημονικά κριτήρια ή πολύ γενικός, ωστόσο το φαινόμενο είναι υπαρκτό και διευρυνόμενο όπως υποδεικνύουν και οι έρευνες. Χαρακτηριστικό είναι ότι η γραμμή βοήθειας ΥποΣΤΗΡΙΖΩ που απαντάει στο 8001180015 το έτος 2013 δέχτηκε περισσότερες από 2.000 κλήσεις και 500 e-mail, ενώ από την αρχή της λειτουργίας της έχει δεχτεί πάνω από 7.000 κλήσεις, µε πρώτο αίτημα να είναι η διαδικτυακή εξάρτηση και με δεύτερο να έρχεται ο σχολικός και διαδικτυακός εκφοβισμός. Για να μην σας βομβαρδίσουμε με ατελείωτα νούμερα και στατιστικά στοιχεία στο γράφημα πληροφοριών που ακολουθεί παρουσιάζονται επιλεκτικά μερικά στοιχεία από τρεις έρευνες που περιλαμβάνουν και την Ελλάδα. Τις αναφορές από αυτές τις έρευνες και περισσότερα στατιστικά μπορείτε να βρείτε στους συνδέσμους:

• Risks and Safety in the Internet, EU Kids Online study
• Ευρήματα και Αναφορές από το Ερευνητικό Πρόγραμμα EU NET ADΒ (Αγγλικά)
• Διαδίκτυο και Συμπεριφορές Εξάρτησης: Μελέτη σε Ευρωπαίους Εφήβους - Σύντομη Αναφορά από το Ερευνητικό Πρόγραμμα EU NET ADB (Ελληνικά)
• Κατάχρηση διαδικτύου - Συμπεριφορές εξάρτησης (Μονάδα Εφηβικής Υγείας - Μ.Ε.Υ.)
• Παρουσίαση με θέμα "Εθισμός στο Διαδίκτυο: Τι συμβαίνει στην εφηβεία;" - Safer Internet Day 2010 - Άρτεμις Τσίτσικα
• Παρουσίαση στην ημερίδα "Ασφάλεια και Υγεία στην Παιδική ηλικία (30/6/2014)" με θέμα "Ασφάλεια του Διαδικτύου σε παιδιά και εφήβους" -  Άρτεμις Τσίτσικα

Αν το γράφημα πληροφοριών δεν εμφανίζεται μπορείτε να δείτε τα στατιστικά για τον εθισμό στο Διαδίκτυο σε μορφή εικόνας jpg ή από τη σελίδα του γραφήματος πληροφοριών.

Αιτίες

Από όσα έχουμε παρουσιάσει ως τώρα θα έχετε διαπιστώσει πως, πέρα από το ότι το μέσο δεν είναι το ίδιο του εθιστικό αλλά το περιεχόμενό του, τα αίτια για την εμφάνιση συμπεριφορών εξάρτησης από το Διαδίκτυο είναι βαθύτερα και σχετίζονται με ψυχοκοινωνικές δυσκολίες που μπορεί να έχει το άτομο. Όπως συμβαίνει και με άλλες εξαρτήσεις (π.χ. την κατάχρηση ουσιών) συχνά υπάρχει κάποιο άλλο ψυχολογικό πρόβλημα και η καταχρηστική συμπεριφορά εξάρτησης προκύπτει στην προσπάθεια του ατόμου να "θεραπεύσει" τα συμπτώματα του ψυχολογικού του προβλήματος.

Έρευνες  έχουν δείξει ότι ο εθισμός στο Διαδίκτυο σχετίζεται ή και μπορεί να οφείλεται σε παράγοντες όπως:

• Οικογενειακά προβλήματα - Δυσλειτουργικές οικογένειες - Προβληματικό οικογενειακό περιβάλλον
• Μοναξιά
• Εργασιακό/Σχολικό άγχος
• Αίσθημα πλήξης
• Οικονομικά προβλήματα/Ανεργία
• Ανασφάλεια για την εξωτερική εμφάνιση (ιδιαίτερα στους εφήβους)
• Περιορισμένη κοινωνική ζωή/δραστηριότητα
• Εξάρτηση από άλλες ουσίες ή άλλοι εθισμοί (τυχερά παίγνια, διατροφικές διαταραχές, αγοραστική εξάρτηση, σεξουαλικός εθισμός)
• Χαμηλή αυτοεκτίμηση
• Προβλήματα επικοινωνίας - Κοινωνική φοβία
• Καταθλιπτικό συναίσθημα
• Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής - Υπερκινητικότητα
• Διαταραχή ελέγχου των παρορμήσεων
• Διπολική διαταραχή (κυρίως στους ενήλικες)

Τέλος, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι όταν αναφερόμαστε σε μαθητές, μιλάμε για εφήβους που ούτως ή άλλως βιώνουν ένα από τα δυσκολότερα και πολυπλοκότερα χρονικό διάστημα της ζωής του που αποτελεί ένα ασταθές αναπτυξιακό περιβάλλον και η πρόσκαιρη εμφάνιση συμπεριφορών εξάρτησης μπορεί ως ένα βαθμό να δικαιολογηθεί λόγω της εφηβικής αναπτυξιακής διαδρομής και συχνά ο έφηβος ξεπερνά την προβληματική χρήση χωρίς να χρειάζεται η επέμβαση ειδικών.

Συμβουλές - Πρόληψη

Για την αποφυγή καταστάσεων εθισμού στο Διαδίκτυο είναι πολύ σημαντικός ο ρόλος των γονέων. Οι γονείς είναι αυτοί που πρέπει από νωρίς να θέσουν όρια στη χρήση του Διαδικτύου αλλά και να φροντίσουν ώστε το παιδί τους να είναι ενημερωμένο σχετικά με τον κίνδυνο εθισμού στο Διαδίκτυο αλλά και τους υπόλοιπους κινδύνους του Διαδικτύου. Σημαντικός παράγοντας αποτροπής πρέπει να είναι και το σχολείο και οι δάσκαλοι-καθηγητές των παιδιών που θα πρέπει να φροντίσουν για την ενημέρωσή τους. Εν συντομία να πούμε ότι γονείς και εκπαιδευτικοί πρέπει να ενημερώσουν τους νέους ότι:

• Ο εθισμός στο Διαδίκτυο είναι μια δύσκολη κατάσταση στην οποία μπορεί να οδηγηθούν από την υπερβολική χρήση του Διαδικτύου ή/και των ηλεκτρονικών παιχνιδιών.
• Πρέπει να βάλουν όρια στη χρήση του Διαδικτύου ώστε αφενός να απολαμβάνουν τα θετικά της τεχνολογίας και αφετέρου να αποφεύγουν τις αρνητικές επιπτώσεις.
• Δεν πρέπει να διστάζουν να αναζητούν βοήθεια αν την χρειάζονται.
• Πρέπει να ενημερώνουν τους φίλους τους αν διαπιστώνουν ότι δεν βάζουν όρια ή χρειάζονται βοήθεια.
• Δεν πρέπει να παραμελούν άλλες δραστηριότητές τους, τον ύπνο, τους φίλους και την οικογένειά λόγω διαδικτυακών δραστηριοτήτων.
• Χρήση διαδικτύου πέρα από 10 ώρες ανά εβδομάδα μπορεί να οδηγήσει σε υπερβολή.
• Εάν το πρόβλημα αναγνωριστεί σε αρχικό στάδιο, είναι πολύ πιο εύκολο να αντιμετωπισθεί και τέλος
• Η υπερβολική ενασχόληση με το Διαδίκτυο ή με ηλεκτρονικά παιχνίδια μπορεί να οδηγήσει σε μείωση των επιδόσεων σε άλλες δραστηριότητες (σχολείο, αθλητισμός κ.τ.λ.).

Βέβαια, η απλή ενημέρωση των εφήβων λίγο μπορεί να συντελέσει στην αποτροπή φαινομένων εθισμού. Οι γονείς θα πρέπει να:

• Ορίσουν ένα πλαίσιο χρήσης του υπολογιστή ανάλογα με την ηλικία και τα ενδιαφέροντα του παιδιού. Η δεκάωρη εβδομαδιαία παραμονή στην οθόνη του υπολογιστή είναι ένα όριο που προτείνεται από πολλούς ειδικούς.
• Αφιερώνουν χρόνο και να απασχολούνται μαζί με τα παιδιά τους στο Διαδίκτυο συμμετέχοντας στα ενδιαφέροντά τους. Να ενθαρρύνουν τα παιδιά τους σε σχέση με τις δραστηριότητές τους και τα ενδιαφέροντα που έχουν.
• Προσπαθήσουν να στρέψουν τα παιδιά τους σε εξωσχολικές δραστηριότητες (π.χ. τέχνες, αθλητισμός) που αποτελούν μέσο υγιούς εκτόνωσης και δρουν αγχολυτικά.
• Αποκτήσουν τις απαραίτητες γνώσεις σχετικά με την ασφαλή πλοήγηση στο Διαδίκτυο.
• Φροντίσουν ώστε ο υπολογιστής να βρίσκεται σε κοινόχρηστο χώρο του σπιτιού ώστε το παιδί να μην απομονώνεται και οι ίδιοι να μπορούν να το ελέγχουν.
• Κάνουν χρήση εργαλείων γονικού ελέγχου και φίλτρων για επιβλαβείς ιστοσελίδες. Προσοχή: τα εργαλεία αυτά δεν είναι πανάκεια καθώς οι μεγαλύτεροι έφηβοι πολλές φορές γνωρίζουν ή βρίσκουν τρόπους για να τα προσπεράσουν.
• Μάθουν στα παιδιά τους πώς να προστατεύουν την ιδιωτική τους ζωή στο Διαδίκτυο όπως κάνουν και στον πραγματικό κόσμο.
• Ζητήσουν αμέσως βοήθεια αν παρατηρήσουν υπερβολική χρήση του Διαδικτύου ή/και συμπεριφορές εθισμού και εξάρτησης.
• Διατηρούν πάντα ανοιχτό το κανάλι επικοινωνίας με τα παιδιά τους.
• Μην χρησιμοποιούν τη χρήση του υπολογιστή ως επιβράβευση ή την απαγόρευση χρήσης ως τιμωρία.
• Αποτελούν οι ίδιοι τους θετικό πρότυπο για το παιδί.

Επιπτώσεις - Αρνητικές Συνέπειες

Ο εθισμός στο Διαδίκτυο συνοδεύεται, όπως και όλες οι εξαρτήσεις, από πολλές παρενέργειες που επηρεάζουν την καθημερινή ζωή του ατόμου και του δημιουργούν προβλήματα τα οποία πολλές φορές δύσκολα αντιλαμβάνεται λόγω της έντονης προσκόλλησης του στην εξαρτησιακή συμπεριφορά. Τα συμπτώματα από τον εθισμό στο Διαδίκτυο μπορεί να είναι κοινωνικά, ψυχικά ή σωματικά. Συγκεκριμένα, ο εθισμός στο Διαδίκτυο μπορεί να προκαλέσει:

• Δαπάνη υπερβολικά πολύ χρόνου για τη χρήση του Διαδικτύου ή χρηματικών ποσών σε δραστηριότητες σχετικές με το Διαδίκτυο.
• Μονομανία - Παραμέληση των υποχρεώσεων και άλλων ασχολιών.
• Μειωμένες σχολικές επιδόσεις - Μειωμένη απόδοση στη δουλειά.
• Έλλειψη ύπνου - Εξάντληση - Κούραση.
• Μειωμένη ενασχόληση με κοινωνικές σχέσεις και δραστηριότητες - Απάθεια - Κοινωνική απομόνωση.
• Υπερευαισθησία - Εκρήξεις θυμού - Επιθετικότητα - Έντονες αντιπαραθέσεις με όποιον τον συμβουλεύει για περιορισμό του χρόνου στο Διαδίκτυο.
• Ψεύδη σχετικά με το χρόνο που καταναλώνει το άτομο στο Διαδίκτυο.
• Άρνηση σχετικά με το πρόβλημα.
• Διατροφικές διαταραχές.
• Μειωμένη αθλητική δραστηριότητα - Μυοσκελετικές παθήσεις.
• Ημικρανίες και οφθαλμικές παθήσεις.
• Παραμέληση προσωπικής υγιεινής.
• Συμπτώματα συνδρόμου απόσυρσης - Εκούσια ή ακούσια κίνηση δακτυλογράφησης των δακτύλων του χεριού, άγχος, έμμονη σκέψη για το Διαδίκτυο, όνειρα για το Διαδίκτυο. 

Διάγνωση - Ανησυχητικά Σημάδια

Η έλλειψη ομοφωνίας στην επιστημονική κοινότητα σχετικά με τον εθισμό στο Διαδίκτυο έχει ως λογική συνέπεια και την ύπαρξη πολλών και διαφορετικών μεθόδων διάγνωσης. Άλλωστε οι ειδικοί δεν συμφωνούν ούτε ως προς το τι είναι ο εθισμός στο Διαδίκτυο ή αν έστω αποτελεί διαταραχή.

Σε περίπτωση που εντοπίσετε κάποια συμπτώματα όπως αυτά που αναφέρονται παραπάνω είτε σε εσάς είτε σε άτομο του περιβάλλοντός σας (παιδί, μαθητής, φίλος κ.τ.λ.) δεν θα πρέπει να ανησυχήσετε αμέσως. Πολύ συχνά ο εθισμός στο Διαδίκτυο συγχέεται με την ενθουσιώδη χρήση του από νέους κυρίως χρήστες του Διαδικτύου ή από τους έφηβους γενικά. Η εμπλοκή με το Διαδίκτυο από τους εφήβους επιφέρει και θετικές συνέπειες καθώς η χρήση του προάγεται κοινωνικά και είναι απαραίτητη ώστε να ολοκληρωθεί η διαδικασία μάθησης επαγγελματικών δεξιοτήτων. Επιπλέον, πολλοί ενήλικες είναι υποχρεωμένοι λόγω της εργασίας τους να ασχολούνται με το Διαδίκτυο πολλές ώρες οπότε σε αυτή την περίπτωση δεν μπορούμε να μιλήσουμε για συμπεριφορά εξάρτησης από το Διαδίκτυο.

Η χρονική διάρκεια της ενασχόλησης δεν αποτελεί από μόνη της κριτήριο διάγνωσης. Τα βασικά κριτήρια για τον εντοπισμό εθιστικής συμπεριφοράς ή συμπεριφοράς εξάρτησης είναι ότι το άτομο νοιώθει δυσφορία όταν διακόπτει τη συμπεριφορά και ότι επιθυμεί και επιδιώκει έντονα να την επαναλάβει ώστε να απαλύνει αυτή τη δυσφορία. Ακόμη, όταν γίνονται προσπάθειες μείωσης της χρήσης πολύ συχνά καταλήγουν σε αποτυχία και η εξαρτησιακή συμπεριφορά κυριαρχεί στη ζωή του ατόμου. 

Συχνά, έφηβοι που εμφανίζουν συμπεριφορά εξάρτησης από το Διαδίκτυο διακόπτουν  την υπερβολική χρήση του με καθαρά δική τους πρωτοβουλία χωρίς να χρειαστεί η παρέμβαση ειδικών, της οικογένειας, του σχολείου ή φίλων. Η ύπαρξη κάποιου γεγονότος ή κάποιας αλλαγής στη ζωή τους που θα τους κεντρίσει το ενδιαφέρον (όπως η ρομαντική σχέση με κάποιο άτομο) μπορεί να σταματήσει την συμπεριφορά που μοιάζει με εθισμό καταδεικνύοντας ότι επρόκειτο απλώς για εκδήλωση υπερβολικού ενδιαφέροντος για το Διαδίκτυο και όχι για αληθή εξάρτηση.

Το "Μοντέλο των Τεσσάρων"

Το συμπέρασμα αυτό προκύπτει και από το ποιοτικό σκέλος της έρευνας του ερευνητικού προγράμματος EU NET ADB που χρηματοδοτήθηκε από το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Safer Internet με 124 συνεντεύξεις σε εφήβους 14 έως 17 ετών από 7 Ευρωπαϊκές χώρες κατά το διάστημα Ιούνιος 2011 έως Ιούλιος 2012. Στην έρευνα αυτή μάλιστα προέκυψε μια ενδιαφέρουσα ποιοτική κατηγοριοποίηση των τύπων χρηστών του Διαδικτύου που εμφανίζουν ή εμφάνισαν συμπεριφορά εξάρτησης από το Διαδίκτυο ή οριακή συμπεριφορά εξάρτησης. Η κατηγοριοποίηση έγινε με βάση τις στρατηγικές που χρησιμοποιούν οι έφηβοι για να διαχειριστούν το Διαδίκτυο: Λειτουργικές προσπάθειες εξισορρόπησης των διαδικτυακών και έξω-διαδικτυακών δραστηριοτήτων ή Δυσλειτουργικές προσπάθειες ενίσχυσης της διαδικτυακής δέσμευσης. Οι ερευνητές ονόμασαν την κατηγοριοποίηση αυτή "Μοντέλο των τεσσάρων". Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζουμε συνοπτικά τους τέσσερις τύπους χρησιμοποιώντας δηλώσεις εφήβων από την έρευνα. Για περισσότερα διαβάστε τη σύνοψη των ευρημάτων της μελέτης "Διαδίκτυο και Συμπεριφορές Εξάρτησης".

Το "Μοντέλο των Τεσσάρων"

Α. Αυτός που είναι "παγιδευμένος"	Β. Αυτός που μοιάζει με "ζογκλέρ"	Γ. Αυτός που ολοκληρώνει έναν "πλήρη κύκλο"	Δ. Αυτός που "βαριέται τα πάντα"
«Έβγαινα παλαιότερα. Έβγαινα έξω, κολυμπούσα, τέτοια πράγματα ... Έχω να κολυμπήσω δύο χρόνια. Δεν έχω βγει με φίλο το βράδυ για τέσσερις μήνες – τέτοια πράγματα τα παραμελώ», Αγόρι 15 ετών	«Τις τελευταίες δύο εβδομάδες είχαμε εξετάσεις στο σχολείο – δεν το χρησιμοποίησα πολύ – ήθελα να διαβάσω», Κορίτσι, 15 ετών	«Άρχισα να μπαίνω στο Facebook και έλεγα: “Ααα, εδώ γνωρίζω πολλούς ανθρώπους – τόσους πολλούς – αυτό είναι υπέροχο!” Κάνεις σχόλια, κατεβάζεις υλικό, φτιάχνεις μια καινούρια ζωή εκεί μέσα – ένας άλλος κόσμος. Μετά από λίγο καιρό όμως, κάνεις τον κύκλο σου. Αρχίζεις να λες: “Μα τι κάνω τώρα;”, κουράζεσαι, το κλείνεις, βγαίνεις έξω και μειώνεις την ώρα που ασχολείσαι με αυτό (το διαδίκτυο). Αρχίζεις να κάνεις άλλα πράγματα, διασκεδάζεις, το ξεχνάς.», Αγόρι, 15 ετών	«Βασικά δεν με νοιάζει τίποτα. Περνάω την ώρα μου εκεί μέσα, γενικά βαριέμαι πολύ...», Αγόρι, 16 ετών

Σύμφωνα με την έρευνα, στους τύπους Α και Δ η δυσλειτουργική διαδικτυακή συμπεριφορά ενδεχομένως να είναι η "κορυφή του παγόβουνου" δηλαδή η έκφραση υποκείμενων ψυχοκοινωνικών δυσκολιών που κυρίως χρειάζονται παρέμβαση. Οι τύποι Α και Δ πιθανότατα να μην αυτό-διορθωθούν και χρειάζονται παρέμβαση ειδικού. Οι τύποι Β και Γ συχνά είναι λειτουργικοί χρήστες και η απώλεια ελέγχου σχετίζεται άμεσα με την εφηβεία τους. Πιθανότατα να αυτό-βελτιωθούν και να μη χρειαστούν παρέμβαση ειδικού. Ωστόσο, ο τύπος Γ μπορεί να χάσει σημαντικό χρόνο κατά τη διάρκεια του "κύκλου" και  κάποιου είδους βοήθεια μπορεί να χρειαστεί.

Σύντομο Διαγνωστικό Ερωτηματολόγιο 8 Ερωτήσεων της Dr. Young

Το "Μοντέλο των Τεσσάρων" που παρουσιάσαμε στο προηγούμενο τμήμα δεν αποτελεί διαγνωστική μέθοδο αλλά μια προσπάθεια κατηγοριοποίησης των ατόμων που εμφανίζουν ή έχουν εμφανίσει συμπεριφορά εξάρτησης από το Διαδίκτυο. Μπορεί να σας βοηθήσει να εντοπίσετε αν εσείς ή το κοντινό σας πρόσωπο για το οποίο ενδιαφέρεστε ανήκει σε κάποιον από τους τέσσερις τύπους και να σας προϊδεάσει σχετικά με το αν υφίσταται εθισμός στο Διαδίκτυο.

Στη βιβλιογραφία υπάρχουν πολλές διαγνωστικές μέθοδοι που προτείνονται για να διερευνηθεί σε αρχικό στάδιο αν υπάρχει εθισμός στο Διαδίκτυο. Οι μέθοδοι αυτοί στηρίζονται σε κριτήρια που πρέπει να πληροί το υπό εξέταση άτομο ή σε ερωτήσεις που του απευθύνονται. Μια από τις πιο γνωστές μεθόδους είναι το ερωτηματολόγιο των 8 ερωτήσεων της Dr. Kimberly Young που πρωτοδημοσιεύτηκε το 1996. Η μέθοδος αυτή στηρίζεται στο ότι ο εθισμός στο Διαδίκτυο παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με τον παθολογικό τζόγο, τον εθισμό στα τυχερά παιχνίδια. Έτσι, αποτελεί προσαρμογή του ερωτηματολογίου που χρησιμοποιείται για τον εντοπισμό της εξάρτησης από τα τυχερά παιχνίδια ώστε να ταιριάζει στην περίπτωση του Διαδικτύου.

Το άτομο που απαντάει θετικά σε πέντε ή παραπάνω από τις οχτώ ερωτήσεις θεωρείται ότι είναι εθισμένο στο Διαδίκτυο ενώ τα υπόλοιπα άτομα θεωρείται ότι εμφανίζουν φυσιολογική χρήση του Διαδικτύου. Ωστόσο, δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε και τις οριακές συμπεριφορές εξάρτησης, όπως όταν ένα άτομο απαντάει θετικά σε τέσσερις ερωτήσεις, που εύκολα μπορεί να καταλήξουν σε εθισμό. Το ερωτηματολόγιο έχει ως εξής:

1. Αισθάνεσαι ότι έχεις συνέχεια στο μυαλό σου το διαδίκτυο (σκέφτεσαι προηγούμενη διαδικτυακή δραστηριότητά σου ή προσμένεις την επόμενη σύνδεσή στο Διαδίκτυο);
2. Αισθάνεσαι την ανάγκη να περνάς όλο και περισσότερο χρόνο στο Διαδίκτυο για να νιώσεις ικανοποίηση;
3. Έχεις επανειλημμένα κάνει ανεπιτυχείς προσπάθειες να ελέγξεις, να περιορίσεις ή να σταματήσεις τη χρήση του Διαδικτύου;
4. Αισθάνεσαι ανήσυχος, κακόκεφος, μελαγχολικός ή οξύθυμος όταν προσπαθείς να μειώσεις ή να σταματήσεις τη χρήση του Διαδικτύου;
5. Μένεις συνδεδεμένος στο Διαδίκτυο περισσότερο χρόνο από όσο σκόπευες αρχικά;
6. Έχεις διακινδυνεύσει την απώλεια μιας σημαντικής σχέσης, της εργασίας, εκπαιδευτικών ή επαγγελματικών ευκαιριών λόγω του Διαδικτύου;
7. Έχεις πει ψέματα σε μέλη της οικογένειάς σου, στον θεραπευτή σου ή σε άλλους για να αποκρύψεις την έκταση της ενασχόλησής σου με το Διαδίκτυο;
8. Χρησιμοποιείς το Διαδίκτυο ως μέσο διαφυγής από προβλήματα ή για να ανακουφίσεις μια δυσάρεστη διάθεση (π.χ. αισθήματα απελπισίας, ενοχής, άγχους ή κατάθλιψης);

Τεστ Εθισμού στο Διαδίκτυο (Internet Addiction Test) των 20 Ερωτήσεων της Dr. Young

Από την ίδια ερευνήτρια προκύπτει και το πιο γνωστό και διαδεδομένο Τεστ Εθισμού στο Διαδίκτυο που παρουσιάστηκε το 1998 (στην Ελλάδα συνδεόμασταν με dial-up). Το διαγνωστικό αυτό ερωτηματολόγιο αποτελείται από 20 ερωτήσεις και είναι το πρώτο έγκυρο και αξιόπιστο τεστ (η αγγλική έκδοση τουλάχιστον) για τον εθισμό στο Διαδίκτυο. Αποτελεί προσαρμογή στην περίπτωση του Διαδικτύου των κριτηρίων του DSM-IV για τον παθολογικό τζόγο και ουσιαστικά επεκτείνει το ερωτηματολόγιο των 8 ερωτήσεων που παρουσιάσαμε προηγουμένως. Το τεστ αντιμετωπίζει τον εθισμό στο Διαδίκτυο ως μια διαταραχή του ελέγχου-παρόρμησης της χρήσης του Διαδικτύου, συμπεριλαμβάνοντας όλες τις πιθανές διαδικτυακές χρήσεις. Καταγράφει τον βαθμό στον οποίο το Διαδίκτυο επηρεάζει πτυχές της καθημερινότητας ενός ατόμου (π.χ. την καθημερινή ρουτίνα, τον ύπνο, την παραγωγικότητα, την κοινωνική ζωή, τα συναισθήματα). Από το τεστ προκύπτει μια βαθμολογία από 20 έως 100 όπου:

• Βαθμολογία από 20 έως 49 υποδεικνύει διαδικτυακό χρήστη με πλήρη έλεγχο.
• Βαθμολογία από 50 έως 69 παραπέμπει σε χρήστη με συχνά προβλήματα λόγω της χρήσης του Διαδικτύου και
• Βαθμολογία από 70 έως 100 σημαίνει ότι το Διαδίκτυο προκαλεί σημαντικά προβλήματα στο άτομο.

Μπορείτε να δείτε την αγγλική έκδοση του Internet Addiction Test στο Κέντρο για τον Διαδικτυακό Εθισμό της Dr. Young ή να δοκιμάστε την ελληνική έκδοση του Τεστ Εθισμού στο Διαδίκτυο που προσαρμόσαμε για εσάς. Σε κάθε περίπτωση πρέπει να τονίσουμε ότι τα εργαλεία αυτά είναι ενδεικτικά και η διάγνωση πρέπει να γίνεται πάντα από κάποιον ειδικό.

Θεραπεία

Όπως και με άλλους εθισμούς η θεραπεία και η αποκατάσταση ατόμων με εθισμό στο Διαδίκτυο περνάει από διάφορα στάδια μεταξύ των οποίων:

• Προ-στοχαστικό στάδιο: Το άτομο δεν πιστεύει ότι έχει πρόβλημα και δεν σκοπεύει να αλλάξει τη συμπεριφορά του.
• Στοχαστικό στάδιο: Το άτομο αρχίζει να αντιλαμβάνεται ότι υπάρχει πρόβλημα και σκέφτεται την περίπτωση να αλλάξει συμπεριφορά. Η σκέψη αυτή είναι όμως αόριστη και το άτομο κυριαρχείται από αμφιθυμία.
• Στάδιο απόφασης: Ο εθισμένος αποφασίζει να αλλάξει τη συμπεριφορά χρήσης του Διαδικτύου.
• Στάδιο ενέργειας: Σε αυτό το στάδιο το άτομο αρχίζει να μειώνει τον χρόνο που δαπανά στο Διαδίκτυο.
• Στάδιο διατήρησης: Το άτομο προσπαθεί να διατηρήσει τον μειωμένο χρόνο σύνδεσης.
• Υποτροπή: Αν το προηγούμενο στάδιο αποτύχει τότε το άτομο επιστρέφει στην προηγούμενη δυσλειτουργική συμπεριφορά εξάρτησης και είναι πιθανό να ξαναδοκιμάσει τον κύκλο θεραπείας από την αρχή.

Ας σημειώσουμε εδώ ότι η πλήρης αποφυγή του Διαδικτύου αποτελεί ανέφικτο στόχο και δεν προτείνεται καθώς το Διαδίκτυο αποτελεί πλέον αναπόσπαστο μέρος της κοινωνικής, εκπαιδευτικής και επαγγελματικής ζωής των περισσοτέρων ανθρώπων. Αντίθετα, μέσω της θεραπείας επιδιώκεται η συνετή, λειτουργική χρήση του Διαδικτύου ώστε να μην προκαλεί προβλήματα στη ζωή του ατόμου, όπως γίνεται και με τα άτομα που παρουσιάζουν διαταραχές διατροφής και πρέπει να αποκτήσουν μια υγιή σχέση με το φαγητό.

Επιπλέον, πρέπει να τονίσουμε ότι σε πολλές περιπτώσεις, αν και όχι σε όλες, το άτομο που κάνει κατάχρηση του Διαδικτύου αυτό-διορθώνεται. Σε περίπτωση που αυτό δεν συμβαίνει απαιτείται η παρέμβαση κάποιου ειδικού. Οι στρατηγικές παρέμβασης περιλαμβάνουν μια ποικιλία μεθόδων ψυχοθεραπείας μεταξύ των οποίων:

• Ψυχαναλυτική προσέγγιση: Η ψυχανάλυση αγνοεί τα συμπτώματα που εμφανίζει το άτομο με εθισμό και εστιάζει στις υποκείμενες αιτίες. Όπως προείπαμε, ο εθισμός στο Διαδίκτυο συχνά είναι αποτέλεσμα ψυχοκοινωνικών ζητημάτων όπως κοινωνική φοβία, διαταραχές στη διάθεση, σχολικά, οικογενειακά ή επαγγελματικά προβλήματα, χαμηλή αυτοεκτίμηση, ανασφάλεια, κατάθλιψη, διαταραχή ελλειμματικής προσοχής - υπερκινητικότητα.
• Συμπεριφορισμός: Σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση η συμπεριφορά του ατόμου προκύπτει ως αποτέλεσμα ανταμοιβών της συμπεριφοράς (θετική ανάδραση) και ποινών-τιμωριών (αρνητική ανάδραση). Οι συμπεριφοριστές ψυχολόγοι παρέχουν ενθάρρυνση, επιβράβευση, δημιουργούν κίνητρα, διδάσκουν τεχνικές περιορισμού του Διαδικτύου, εμπλέκουν μέλη της οικογένειας και ενθαρρύνουν τη συμμετοχή σε ομάδες θεραπείας.
• Γνωστικό-Συμπεριφορική Θεραπεία (Cognitive-Behavioral Therapy - CBT): Σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση οι σκέψεις είναι που καθορίζουν συναισθήματα και συμπεριφορές. Η προσέγγιση αυτή έχει σχεδιασθεί για τη θεραπεία διαταραχών άγχους και ειδικά διαταραχών εμμονής-παρόρμησης και έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα επιτυχής και στους εθισμούς από ουσίες αλλά και στους συμπεριφορικούς εθισμούς όπως του Διαδικτύου. Οι ασθενείς μαθαίνουν να παρακολουθούν τη σκέψη τους και να αναγνωρίζουν τα σημεία που τους προκαλούν εθιστικά συναισθήματα και συμπεριφορές. Το άτομο διδάσκεται και εξοικειώνεται με τεχνικές και δεξιότητες διαχείρισης των αισθημάτων, των σκέψεων και της συμπεριφοράς του.
• Ανθρωπιστική προσέγγιση: Σε αυτή τη μορφή θεραπείας σημαντικό ρόλο παίζει η παρακίνηση που ασκεί ο θεραπευτής στο εθισμένο άτομο. Η μέθοδος υποθέτει ότι η θέληση και η δυνατότητα αλλαγής υπάρχει μέσα στον ίδιο τον ασθενή και εστιάζεται στην άρση της αμφιθυμίας που διακατέχει το άτομο όσον αφορά τον περιορισμό της εθιστικής του συμπεριφοράς. Χρησιμοποιείται η κινητοποιητική συνέντευξη (motivational interviewing) και η συμβουλευτική με σκοπό την αλλαγή της συμπεριφοράς του ατόμου.
• Φαρμακευτική παρέμβαση: Στις περιπτώσεις που ο εθισμός εμφανίζει και βιολογική διάσταση μπορεί να χρησιμοποιηθούν αντικαταθλιπτικά ή αγχολυτικά φάρμακα. Ωστόσο, η φαρμακευτική αγωγή δεν μπορεί από μόνη της να θεραπεύσει τον εθισμό στο Διαδίκτυο και χρησιμοποιείται συχνά σε συνδυασμό με την ατομική, ομαδική ή οικογενειακή ψυχοθεραπεία. 

Αυτοβοήθεια

Ομάδες Αυτοβοήθειας (Ομάδες των 12 Βημάτων)

Πέρα από τις θεραπευτικές μεθόδους που εφαρμόζονται από ειδικούς επιστήμονες της ψυχικές υγείας υπάρχουν και ομάδες αυτοβοήθειας (ή ομάδες των 12 βημάτων). Οι ομάδες αυτές, με πιο παλιά και γνωστή τους Ανώνυμους Αλκοολικούς, εφαρμόζουν ένα πρόγραμμα 12 βημάτων για την απεξάρτηση από την εθιστική ουσία ή συμπεριφορά χωρίς την παρέμβαση ειδικών. Τις ομάδες συντονίζουν πρώην εξαρτημένα άτομα που απέχουν από τον εθισμός τους για μεγάλο χρονικό διάστημα. Όλες αυτές οι ομάδες είναι "Ανώνυμες" δηλαδή διατηρούν κρυφή την ταυτότητα των μελών τους και όλα όσα αυτοί λένε στις συνεδρίες. Για τον εθισμό στο Διαδίκτυο υπάρχει η αμερικάνικη Internet & Tech Addiction Anonymous (ITAA).

Το μοντέλο των 12 βήματα περιλαμβάνει:

1. Ειλικρίνεια: Παραδέξου ότι είσαι ανίσχυρος να ξεπεράσεις την εξάρτησή σου και δεν μπορείς να διαχειριστείς τη ζωή σου.
2. Ελπίδα: Πίστεψε ότι μια δύναμη ισχυρότερη από εσένα μπορεί να βοηθήσει.
3. Εμπιστοσύνη: Αποφάσισε να εμπιστευτείς τη ζωή σου σε μια ανώτερη δύναμη.
4. Αλήθεια: Κάνε μια γραπτή ηθική απογραφή του εαυτού σου.
5. Ακεραιότητα: Αναγνώρισε μπροστά στους άλλους ότι είσαι λάθος.
6. Αλλαγή της καρδιάς: Γίνε εντελώς έτοιμος πως η ανώτερη δύναμη αφαιρεί όλα τα ελαττώματα του χαρακτήρα σου.
7. Ταπεινότητα: Ταπεινά ζήτα από την ανώτερη δύναμη να αφαιρέσει τα ελαττώματά σου.
8. Αδελφική αγάπη: Εξομολογήσου σε αυτούς που έχεις βλάψει.
9. Αποκατάσταση και συμφιλίωση: Αποκατέστησε άμεσα όλους όσους έχεις βλάψει.
10. Λογοδοσία: Παραδέξου τα λάθη σου ξεκάθαρα.
11. Επιμονή: Προσπάθησε σκληρά να αλλάξεις.
12. Υπηρεσία και πνευματικότητα: Αφυπνίσου πνευματικά.

Πρακτικές Συμβουλές

Επειδή στην Ελλάδα δεν υπάρχουν (τουλάχιστον από όσο γνωρίζω) ομάδες αυτοβοήθειας για τον εθισμό στο Διαδίκτυο, το άτομο που επιθυμεί και προσπαθεί μόνο του να περιορίσει την χρήση του Διαδικτύου μπορεί να ακολουθήσει κάποια πρακτικά τεχνάσματα που θα τον βοηθήσουν στην προσπάθεια ελέγχου. Μερικά από αυτά:

• Αναδιοργανώστε την ημέρα σας. Κάντε αλλαγές στο περιβάλλον σας ώστε να αλλάξουν και οι συσχετισμοί που έχετε κάνει με τη χρήση του Διαδικτύου.
• Χρησιμοποιήστε εξωτερικές υπενθυμίσεις για να σταματάτε την χρήση του Διαδικτύου όπως ένα ξυπνητήρι.
• Θέστε μικρούς εφικτούς στόχους κάθε φορά.
• Αποφύγετε διαδικτυακές εφαρμογές και δραστηριότητες που είναι πιο επικίνδυνες στην ανάπτυξη του εθισμού σας.
• Αναπτύξτε εναλλακτικές, ευχάριστες δραστηριότητες που θα σας αποσπούν από τον υπολογιστή όπως ένα χόμπι ή γυμναστική. Κάντε δραστηριότητες με άλλα άτομα (με την οικογένεια, με φίλους κ.λ.π.).

Το Πρακτικό Μοντέλο των 12 Βημάτων

Περνώντας σε ακόμα πιο συγκεκριμένες συμβουλές, η προσαρμογή των 12 βημάτων των ομάδων αυτοβοήθειας, σε πρακτικό επίπεδο έχει ως εξής:

1. Πάρτε ένα φλιτζάνι τσάι ή καφέ το πρωί και διαβάστε την αγαπημένη σας εφημερίδα ή περιοδικό πριν συνδεθείτε στο Διαδίκτυο.
2. Χρησιμοποιήστε και τα δύο χέρια (δηλαδή χρησιμοποιήστε ένα μαχαίρι και ένα πιρούνι) για το πρωινό. Μην χρησιμοποιείτε ένα χέρι για φαγητό και το άλλο χέρι για να πληκτρολογείτε.
3. Ντυθείτε πριν από το μεσημέρι (δηλαδή μην μείνετε συνδεδεμένοι στο Διαδίκτυο όλο το πρωί.
4. Κάντε άλλα πράγματα όπως το καθάρισμα του σπιτιού, το πλύσιμο των ρούχων ή τον προγραμματισμό του δείπνου πριν αρχίσετε να σκέφτεστε το Διαδίκτυο.
5. Γράψτε επιστολές προς τους ατυχείς φίλους και τις οικογένειές τους που δεν είναι συνδεδεμένοι με το Διαδίκτυο.
6. Καλέστε κάποιον στο τηλέφωνο που δεν είναι συνδεδεμένος στο Διαδίκτυο.
7. Διαβάστε ένα βιβλίο πριν συνδεθείτε στο Διαδίκτυο.
8. Ακούστε τους γύρω σας.
9. Μην ελέγχετε τα e-mails σας κατά τη διάρκεια των τηλεοπτικών διαφημιστικών διαλειμμάτων.
10. Βγείτε έξω από το σπίτι τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα.
11. Ισορροπήστε τα έσοδα με τα έξοδά σας και πληρώσετε τους λογαριασμούς σας πριν να σερφάρετε στο Διαδίκτυο.
12. Πρέπει να πάτε στο κρεβάτι μιας και το Διαδίκτυο είναι πάντα εκεί.

Σύνδεσμοι

Περισσότερες πληροφορίες, ενημερωτικό υλικό ή βοήθεια μπορείτε να βρείτε στους ακόλουθους συνδέσμους:

• Μονάδα Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.) του Νοσοκομείου Παίδων "Παναγιώτη & Αγλαΐας Κυριακού"
• Γραμμή Βοήθειας ΥποΣΤΗΡΙΖΩ 800 11 800 15 του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου και με email στο Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.
• Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕ.Θ.Ε.Α.)
• Ελληνική Εταιρεία Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο
• Τμήμα Προβληματικής Χρήσης Διαδικτύου - Μονάδα Απεξάρτησης 18 Άνω
• [Τεύχος 4] - «Τι συμβαίνει στην εφηβεία;» - Εθισμός στο διαδίκτυο - Ενημερωτικό φυλλάδιο από τη Μ.Ε.Υ.
• [Τεύχος 8] - «Τι συμβαίνει στην εφηβεία;» - Διαδίκτυο - Ενημερωτικό φυλλάδιο από τη Μ.Ε.Υ.
• Έφηβος και νέες τεχνολογίες - Ενημερωτικό φυλλάδιο από τη Μ.Ε.Υ.

Επίλογος

"Μηδέν άγαν" (Σόλων), "Μέτρον άριστον" (Κλεόβουλος ο Ρόδιος), "Παν το πολύ τη φύσει πολέμιον" (Ιπποκράτης) και πολλές-πολλές ακόμη ρήσεις, αποφθέγματα, γνωμικά και παροιμίες που μας συμβουλεύουν να αποφεύγουμε τις υπερβολές (άντε να αναφέρουμε και τον "δικό μας" Πυθαγόρα με το "μέτρον δ’ επί πάσιν άριστον" και την γνωστή Δίκαιη Κούπα του Πυθαγόρα που επιδίωκε να αποφεύγουμε την υπερβολή στην κατανάλωση κρασιού).

Αν πρέπει να κρατήσουμε μόνο ένα πράμα από αυτό το άρθρο, ίσως θα έπρεπε να κρατήσουμε κάποιο από αυτά τα γνωμικά. Γιατί, όσον αφορά τον εθισμό στο Διαδίκτυο, αυτή είναι η καλύτερη συμβουλή: η αποφυγή της υπερβολής. Το Διαδίκτυο αποτελεί εργαλείο, εργαλείο μάθησης, επικοινωνίας, ενημέρωσης, εργασίας, ψυχαγωγίας και διασκέδασης. Θα ήταν ανόητο και χονδροειδές να το αφαιρέσουμε από τη ζωή μας λόγω του κινδύνου του εθισμού. Θα πρέπει να προσέχουμε η χρήση του Διαδικτύου να μην γίνει αυτοσκοπός και να διατηρήσουμε μια ισορροπία ανάμεσα στη διαδικτυακή και την φυσική ζωή μας.

Κουστουμαρισμένοι λαγοί και θελκτικές λαγουδότρυπες πάντα θα υπάρχουν και θα μας προκαλούν και προσκαλούν σε εναλλακτικούς κόσμους. Έχουμε ανάγκη να ξεφεύγουμε που-και-που και να εντάσσουμε στη ζωή μας το ονειρικό και φαντασιακό αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε να επιστρέψουμε και στην πραγματικότητα. Γιατί αν ζούμε μονίμως στην "χώρα των θαυμάτων", αναπόφευκτα θα απουσιάζουμε από την φυσική ζωή.

Αναφορά Δημιουργού (Attribution): Οι γελοιογραφίες του άρθρου προέρχονται από τον ιστότοπο xkcd.com.